Het begon ooit als economisch spoedberaad en groeide uit tot een mini-VN voor machtige landen: de G20, de groep van negentien grote economieën plus de Europese Unie en de Afrikaanse Unie. Voor aanhangers van internationaal overleg fungeerde de G20 als strohalm. Als het overleg in de veel grotere VN – 193 landen – steeds stroever verloopt, redeneerden ze, is er altijd de G20 nog.
Met VN gaat het al een tijdje niet goed, maar nu is opeens de vraag: gaat het wel goed met de G20?
Deze zaterdag begint in Zuid-Afrika de jaarlijkse, tweedaagse bijeenkomst van G20-regeringsleiders. Het is zuur voor gastheer Cyril Ramaphosa, de president van Zuid-Afrika, dat belangrijke collega’s om uiteenlopende redenen ontbreken. Zo is de Russische president Vladimir Poetin er niet omdat hij gezocht wordt door het Internationaal Strafhof. Zuid-Afrika zou Poetin moeten aanhouden en uitleveren aan Den Haag.
Ook de Chinese leider Xi Jinping laat het afweten, evenals collega Javier Milei uit Argentinië en president Claudia Sheinbaum uit Mexico. Maar, troost voor Ramaphosa, al zijn de leiders er zelf niet, hun landen zijn wel vertegenwoordigd. Zo stuurt China de premier.
Het pijnlijkste gemis is de afwezigheid van de Amerikaanse president Donald Trump. De VS boycotten de vergadering. Trump heeft niets met multilateraal overleg, maar blijft vooral weg omdat hij al maanden ruzie zoekt met Zuid-Afrika over de uit de lucht gegrepen beschuldiging dat witte inwoners er op grote schaal worden vermoord. Trump noemde het een schande dat Zuid-Afrika gastheer mag zijn.
De VS voeren een bijna-lege-stoel-politiek. Te elfder ure werd bekend dat een Amerikaanse diplomaat als toehoorder de VS zal vertegenwoordigen. Dat Trump uitgerekend dit jaar de bijeenkomst boycot valt extra op omdat Trump zelf volgend jaar voorzitter en gastheer is. Het behoort tot de G20-rituelen dat het voorzitterschap, dat een jaar duurt, op de vergadering van regeringsleiders formeel wordt overgedragen aan de opvolger. Ramaphosa klaagde deze week dat hij de voorzittershamer niet kan overhandigen aan een lege stoel.
Slotverklaring
Trump mag dan afwezig zijn, de VS deden er toch van alles aan om de resultaten van de vergadering naar hun hand te zetten. Een G20-top is vooral een gelegenheid voor regeringsleiders om elkaar te ontmoeten. Daarnaast is de formele ‘output’ van zo’n vergadering een slotverklaring waarin vooral beleidsvoornemens staan. Die tekst is normaal gesproken al zo goed als af als de leiders om de tafel gaan. Aan het topberaad gaan tientallen bijeenkomsten van ministers en ambtenaren over uiteenlopende onderwerpen vooraf.
In de aanloop naar de top in Johannesburg hebben de VS geprobeerd om de slottekst te ontdoen van woorden die niet in het MAGA-vocabulaire passen, schreef The New York Times. Zo mocht de paragraaf over energie niet het woord ‘transitie’ bevatten. De tekst over gezondheidszorg mocht geen steunbetuiging aan de Wereldgezondheidsorganisatie zijn.
Als er in het voorbereidende overleg geen consensus wordt bereikt, dan levert de voorzitter van zo’n beraad een discussieverslag in, geen gezamenlijke paragraaf voor de slotverklaring. Die verklaring is overigens niet bindend.
Voorafgaand aan de G20-top werd er in Zuid-Afrika een landelijke staking uitgeroepen door de belangenorganisatie Women for Change, om de regering te vragen gendergerelateerd geweld en vrouwenmoord uit te roepen tot nationale ramp.
Foto Sodiq Adelakum/REUTERS
Zoom in
Economische ongelijkheid
Ramaphosa wil het vooral hebben over duurzaamheid en ongelijkheid. De G20 valt samen met de finale van de VN-klimaattop (COP) in Brazilië. Zuid-Afrika zou ook graag de geboorte zien van een VN-beraad over economische ongelijkheid, vergelijkbaar met het klimaatoverleg.
Klimaat en economie zullen ongetwijfeld een rol spelen in Johannesburg, maar voor Europeanen zal de top óók in het teken staan van het Amerikaans-Russische 28-puntenplan voor vrede in Oekraïne. Dat plan is buiten Europa en buiten Oekraïne om tot stand gekomen. Het bevat vergaande concessies voor Oekraïne en het is van cruciaal belang voor de toekomstige veiligheidsstructuur van Europa.
De Europeanen, die deze week duidelijk overvallen werden door het initiatief, zullen de top gebruiken om onderling én met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky te overleggen. ,,We zullen de situatie bespreken met Europese leiders en met leiders hier in de marge van de G20”, kondigde voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commisie aan tijdens een persconferentie in Zuid-Afrika.
Ook al is Trump er niet, hij zal wel een stempel drukken op het weekendoverleg in Johannesburg.
Lees ook
Wat staat er in het 28 punten tellende vredesplan van Rusland en de VS? En hoe haalbaar is het?
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.