Een oudere dame in hijab verlaat haastig een ommuurd gebouw waar ze in het geheim leert lezen. Een vrouw van twintig deelt in een portiek fluisterend haar zorgen over een oudere Talib die haar dreigt te vermoorden als zij een huwelijk blijft weigeren. Een zwanger meisje van zestien spreekt de hoop uit dat ze geen dochter krijgt.
In het filmische drieluik Hila voorbij de Taliban pelt presentatrice Hila Noorzai (33) af wat het betekent voor Afghaanse vrouwen om onder het Talibanregime steeds meer vrijheid te verliezen, en hoe jong en oud probeert wat autonomie te heroveren. Noorzai is een van de beeldbepalende gezichten van omroep AVROTROS, waar ze zowel EenVandaag als de streamingversie van Wie is de mol? presenteert. Afgelopen zomer trok ze bijna een maand door haar geboorteland, met een grotendeels vrouwelijk filmteam.
Sinds de jaren zeventig wordt het land verscheurd door bloedige oorlogen tussen religieuze, etnische en politieke groeperingen. In 2021 blies de internationale troepenmacht de aftocht en konden de streng-islamitische Taliban ongehinderd de macht grijpen. Met name vrouwen worden met steeds strengere wetten buitenspel gezet. Zij moeten zich bedekken, mogen na hun twaalfde niet meer naar school, mogen bijna alleen werken in de zorg of als ondernemer, en mogen zonder mannelijke begeleiding niet verder dan vijftig kilometer reizen. Maar in alle lagen van de samenleving zindert verzet, vertelt Noorzai, terwijl ze zich nestelt in een fauteuil in het Amsterdamse Ambassadehotel.
„Het beeld hier is dat vrouwen daar thuis opgesloten zitten, monddood zijn of het opgegeven hebben. Maar in de praktijk ligt dat genuanceerder. Je moet inventief zijn, maar al die vrouwen leiden nog steeds hun leven, zo goed en kwaad als het kan. We filmden een vrouw die moest stoppen als schoolhoofd en nu een geheime school runt, onder de dekmantel van een naaiatelier. Voor oudere vrouwen zijn de regels soms soepeler. Ik sprak een vrouw die op haar negende werd uitgehuwelijkt aan een man van in de dertig. Op haar dertiende kreeg ze haar eerste kind. Ze is nu in de veertig en heeft haar eigen bedrijf. Terwijl zij in haar eentje naar Iran reist, zit haar man thuis en heeft hij niets meer over haar te zeggen.”
In de veelal beladen scènes vindt Noorzai in vloeiend Dari, de officiële taal van het land, trefzeker de juiste toon – met een doortastende vraag, met humor, of met een hand die subtiel troost biedt. „Ik ontmoette een vrouw van 38, die als imker kostwinner is voor haar acht kinderen. Ze wordt bedreigd door de Taliban, ze is gevangengezet, en toch rijdt ze elke dag op de motor naar haar bijen. Maar ze krijgt haar honing niet aan de man, want er heerst armoede.”
Beeld uit ‘Hila voorbij de Taliban’.
Foto AVROTROS
Zoom in
Aan het eind van het gesprek ziet de kijker hoe de vrouw zachtjes huilend wegduikt tussen de struiken. „Haar man en dochter waren erbij, maar zelfs dan loopt ze weg, zodat zij haar verdriet niet zien. De meeste Afghanen zijn stoïcijns. Zij vinden: we kunnen er toch niets aan veranderen. Daaronder zit veel emotie en pijn. Ik was er hoopvol naartoe gegaan, maar ik heb gezien dat mensen niet meer huilen, omdat ze aan het overleven zijn. In alle Afghaanse vrouwen die ik sprak zit vuur, maar niemand heeft het makkelijk.”
Noorzai zwijgt. „Ik moet mezelf even herpakken. We liepen op zeker moment over een markt toen een man me aanklampte: ‘Mijn zoon is al vier jaar vermist, kunnen jullie wat over hem maken?’ Ik werd er zo verdrietig van. Op dat moment kwam alles samen. Iedereen is iemand verloren, ook wij. Mijn vader is zijn jongste broertje kwijtgeraakt in de oorlog. Mijn opa is bedreigd in Afghanistan. Ik dacht: waar is de hoop?”
Wat vertelden je ouders je vroeger over hun leven in Afghanistan? Je was een baby toen jullie vluchtten.
Foto AVROTROS
Zoom in
„Daar spraken ze nooit over. Maar vanaf mijn 25ste begon ik vragen te stellen. Ik miste dat Afghaanse stukje van mezelf. Mijn vader vertelde hoe hij al vroeg wees werd. Hij groeide op op het conservatieve platteland, in lemen huisjes. Studeren was de enige optie op een beter leven. Op zijn 12e ging hij met een beurs in de hoofdstad studeren, vooruitgestuurd door zijn broertjes en zusjes, en moest voor zichzelf zien te zorgen. Soms dacht ik: kom op, was het vroeger echt zo erg? Pas toen ik in Afghanistan kwam doorgrondde ik uit welke cultuur mijn vader komt. Ik zag overal kinderen werken en mensen bedelen. Je kunt wel roepen om vrouwenrechten, maar we kijken naar een land waar de tijd heeft stilgestaan. Op het platteland van Afghanistan zijn vrouwen nooit gelijkwaardig geweest, ook de mannen hebben al twintig jaar geen onderwijs gehad. De verhalen over vrouwen die onder de Taliban opeens niks meer kunnen, komen vooral uit steden.”
Je moeder heeft in Kabul nog wel kunnen studeren.
„Zij kwam uit een rijker gezin. Maar toen mijn opa stierf stonden zijn twee vrouwen er plotsteling alleen voor, en heeft ze ook honger gekend. Daarom hamerde mijn vader zo bij ons op studie, want daar kun je op terugvallen. Je kunt alleen vluchten als je geld hebt.”
„Afghanen zijn nieuwsvreters. Maar de journalistiek leek een verre bubbel waar ik misschien niet in paste. Misschien ook te elitair of te slim. Ik zag ook geen andere jonge vrouwen van kleur.”
In 2016 maakte ze haar radiodebuut bij Qmusic. Datzelfde jaar ging ze in therapie. Haar psycholoog stelde een tweede generatie oorlogstrauma vast. „Ik legde veel druk op mezelf, en je neemt ook druk mee vanuit je gezin. Mijn ouders hebben zoveel opgegeven om mij hier te krijgen, ik móet het waarmaken. Ik wil later voor hen kunnen zorgen. Je hebt het idee dat je een soort pantser op moet hebben, want je zit in een werkveld waar weinig mensen op jou lijken. Je denkt: misschien moet ik het dan gaan doen, maar pas ik wel in deze wereld? Als bi-cultureel persoon pas je niet meer in een malletje. Mijn ouders hoopten dat ik met een Afghaan zou trouwen, maar ik werd verliefd op een Nederlander. Daar moest ik allemaal doorheen werken.”
Noorzai neemt een slok kamillethee. „Daarom heeft deze reis veel met me gedaan. Ik zie dat ik als maker word verrijkt door mijn achtergrond. Ik wil dat niet verdringen of verbergen, ik hoef niet te assimileren. Maar ik hoop dat we daar als samenleving ook meer ruimte voor gaan geven. Er wordt vaak verwacht dat je als persoon van kleur de bruggenbouwer of de vertaler bent. Maar laat ons ook eens een serie maken over de liefde, in plaats van dat het altijd over trauma en sores moet gaan.”
In juni 2025 oogstte Noorzai lof met Vier Avonden op Rij, een tijdelijke talkshow op het tijdstip van Eva Jineks programma Eva. „Maar ik word nog steeds gezien als talent,” constateert Noorzai, zichtbaar geïrriteerd. „Vier Avonden op Rij was een fantastische kans, maar ik denk: pak dan door. Het is geen onwil, we zitten in een onzekere tijd, vanwege de bezuinigingen op de publieke omroep. Lineaire televisie wil bij jongeren scoren, maar durft geen jongere mensen neer te zetten die contact hebben met de doelgroep en het online goed doen. Met Bart Barnas, mijn directeur, heb ik daar goede gesprekken over, ”
Met een lach: „Toen ik vijf jaar geleden binnenkwam, dacht ik dat ik meteen een talkshow kon doen. Hij zei: je hebt meer meters nodig. Als je dit te snel doet, heeft dat een groot afbreukrisico. Terwijl ik denk: laat me maar op mijn bek gaan. Je kan dingen ook al doende ontdekken.”
Lees ook
Vierdaagse invalbeurt van Hila Noorzai bij ‘Eva’ smaakt naar meer
Met regisseur Nicolette Bloemberg smeedt Noorzai al plannen voor een eventuele vervolgserie in Afghanistan. „Ik wil graag de conservatieve vrouw begrijpen. Ik ben ook nieuwsgierig naar de Talibanvrouwen. Want zij hebben in de oorlog ook bommen zitten knutselen in hun achtertuin.” Maar het is de vraag of ze het land ooit nog met een filmploeg binnenkomt. „Laatst was er een internetblackout. Je merkt dat het land haar luiken weer sluit.”
Kreeg jij voorafgaand aan de draaiperiode restricties van de Taliban?
„Dat niet, maar in elk hotel zitten Taliban. Ze praten niet met je, maar ze houden je in de gaten. Het kostte moeite om locaties te vinden waar vrouwen veilig hun verhaal konden doen. Altijd loert de angst: is haar man het er mee eens? Zijn de buren te vertrouwen? We reden met zijn zessen rond in een kleine personenwagen, om zo min mogelijk op te vallen. In elke provincie moesten we langs bij de Taliban om toestemming te vragen om te filmen.”
Vertelde je dat je het over vrouwenrechten wilde hebben?
„Ja, dat wisten ze. Ze zijn niet dom, hè? Ze weten heus wel wat je komt doen. Toen we weggingen werd er gevraagd: wat kunnen wij doen om ons land te verbeteren? Ze willen graag goede relaties met Nederland. Maar ondanks alle vergunningen gebeurde het regelmatig dat iemand van de Taliban zei: nu moet je de camera uitzetten. Het is niet de bedoeling dat je op straat vrouwen filmt, want binnen de Islam is het verboden om levende wezens af te beelden. Maar mijn cameravrouw, Antoinette Verbree, heeft ballen, zij bleef stiekem doordraaien.”
Heb je nog plezier gehad tijdens het filmen?
Noorzai schiet meteen in de lach. „We hadden op een gegeven moment de slogan: nieuwe dag, nieuwe problemen. We konden soms dagen niet douchen, we kregen allemaal buikloop. Het was soms zo absurd wat we meemaakten. We liepen een keer ’s avonds in Kabul naar het hotel, Antoinette had de camera op haar schouder. Drie bewakers renden super gestrest naar buiten. Een van hen zei: ‘Ik was zo zenuwachtig, ik dacht dat jullie met een raketwerper op je schouder naar binnen wilden!’ Er vallen geen bommen meer, maar het oorlogstrauma zit diep bij Afghanen.”
Waar zie je hoop in Afghanistan?
„We hebben gefilmd in een geheime taekwondoschool, gerund door vrouwen. Opeens stond ik in een ruimte vol stoere meiden die denken: schijt, ook al mag het niet, ik kom toch lekker sporten. En vergeet niet: zij hebben allemaal een vader die dat toelaat. Zelfs onder de Taliban zijn er mannen die achter hun vrouw staan en willen dat ze weer kunnen werken en studeren. De energie van die meiden gaf mij weer hoop. Dit is de nieuwe generatie, en ze blijven vechten.”
Hila voorbij de Taliban (AVROTROS) vanaf zondag 30 november om 20.20 uur op NPO2. En NPO Start.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.