Hoewel de uitkomst van de klimaattop in Brazilië ronduit teleurstellend is, ziet Wouter Peters, hoogleraar koolstofkringlopen aan de universiteit van Wageningen, toch wat lichtpuntjes. Er was wereldwijd aandacht voor het belang van bos, op de top die zelfs aan de rand van de Amazone werd gehouden. Zo werd er een (weifelende) start gemaakt met een investeringsfonds dat tropisch bos zou moeten beschermen.

Peters weet hoe belangrijk bos is om de opwarming van de aarde te remmen. Voor zijn wetenschappelijk onderzoek bestudeerde hij vele uren bossen op satellietbeelden. Hij verzamelde op allerlei manieren luchtmonsters: met een vliegtuigje boven het Amazonewoud, met drones boven de Waddenzee en in een tientallen meter hoge toren in het Veluwse Loobos.

Bossen nemen ongeveer een kwart van de menselijke CO2-uitstoot op en zijn dus onmisbaar in de strijd tegen klimaatverandering. Maar in zijn studies, en die van anderen, ziet Peters dat de remfunctie van bossen op klimaatopwarming hapert. Sommige bossen nemen (veel) minder CO2 op dan verwacht. Vaak komt dat op zichzelf ook weer door klimaatverandering: extreme hitte, droogte en bosbranden.

Tegelijk ziet hij in de politiek een te groot vertrouwen op de ‘longen van de aarde’. „Heel veel landen hebben voorafgaand aan de top klimaatplannen ingeleverd waarbij ze rekenen op natuurlijke ecosystemen die koolstof voor ze opnemen”, zegt Peters. „Rusland denkt zelfs volledig klimaatneutraal te worden door z’n bossen.”

Afhankelijk van de leeftijd of gezondheid van een bos, of het weer, kunnen bossen naast CO2 opnemen, ook juist netto uitstoten. Op allerlei plekken – Australië, Frankrijk, Brazilië – zijn al bossen gevonden die netto meer CO2 uitstoten dan opnemen.

En dan reken je je snel te rijk. „Zo viel in Finland de opname van CO2 door het bos en de bodem tegen”, zegt Peters, „. Daardoor zijn de klimaatdoelen van de Finse regering voor 2030 in het gedrang gekomen.”

Netto verdwijnen er elk jaar nog altijd miljoenen hectare bos

Het is een dubbele boodschap, beseft Peters. „Het is ongelooflijk belangrijk bossen te beschermen en nieuwe bomen aan te planten. Netto verdwijnen er elk jaar nog altijd miljoenen hectare bos. Maar tegelijk kunnen we er minder van uitgaan dat bossen klimaatopwarming voor ons verzachten.”

Om de politiek voor dit fenomeen te waarschuwen, publiceerde Peters met andere onderzoekers Bossen en bodems in zwaar weer, namens de Wetenschappelijke Klimaatraad. Dat rapport signaleert dat internationale afspraken over het beperken van de opwarming te nadrukkelijk rekenen op een blijvende, of zelfs toenemende opname van CO2 door bossen en bodems.

Het rapport waarschuwt dat we sneller door de 2 graden opwarming kunnen schieten dan we denken, door de effecten van klimaatverandering op ecologische processen. Verschillende studies laten zien over dat er in grote natuurgebieden minder CO2 wordt vastgelegd ten opzichte van eerdere metingen. „Veel berekeningen gaan bijvoorbeeld uit van het herstel van bossen na droogte of hittegolven”, staat in het rapport, „terwijl in werkelijkheid groeivertraging en sterfte optreden”.

Ook in Nederland

Het rapport wijst erop dat ook Nederlandse bossen en bodems samen netto koolstof verliezen aan de atmosfeer. Dat heeft te maken met veenbodems die onder druk staan door lage waterstanden. De CO2-vastlegging door Europese bossen en bodems nam de afgelopen tien jaar met bijna een derde af.

„Leun dus niet te veel op het aanplanten van bossen in plannen om klimaatneutraal te worden”, zegt Peters. „Of een bos daadwerkelijk koolstof heeft opgenomen weet je pas na tien of twintig jaar. Als je er nu beleid op inricht, kan het tegenvallen.”

In 2024 werd in onderzoek nog geconcludeerd dat de CO2-opname van bossen de afgelopen decennia stabiel was, ondanks de verslechterende functie van sommige bossen. Dat werd onder meer verklaard door herbebossing en duurzaam beheer van bossen. Maar Peters ziet met andere onderzoekers wel degelijk aanwijzingen dat de totale opname van CO2 door oceanen en met name bossen afneemt. De sterke recente toename van CO2 in de atmosfeer is namelijk niet goed te verklaren door menselijke uitstoot. „De laatste paar jaar zien we echt dat bossen het zwaar hebben en dat die functie onder druk staat”, zegt Peters.

Oceanen, een andere belangrijke rem op de opwarming van de aarde, nemen naarmate ze warmer worden minder CO2 op. Daarnaast schuilt er nog een onaangename verrassing in de permafrost: de immense hoeveelheden opgeslagen koolstof in bevroren bodems in het hoge noorden die vrij zullen komen bij te veel opwarming.

Uitstoot reduceren nog belangrijker

Wat nu? Met deze kennis is de CO2-uitstoot reduceren nog belangrijker, zegt Peters. En naast bos beschermen tegen houtkap, wordt ook goed bosbeheer meer van belang.

Natuurorganisatie Trees for All plant bos aan met het veranderende klimaat in gedachten, vertelt directeur Stef Röell. „Al is het heel moeilijk om precies te zeggen wat het weer van de toekomst gaat zijn. Klimaatverandering is er al, en het effect is extremer dan verwacht.”

Bomen die het goed deden in het ouderwetse Nederland, doen het niet altijd goed in een ander klimaat. „Denk aan een laan vol beuken, een heel Hollands beeld”, zegt Röell. „De wortels van de beuk komen niet diep en zijn dus niet geschikt voor langere periodes van droogte.”

Ook fijnsparren – in het verleden veel aangeplant in Europa – blijken niet geschikt voor droge zomers, voor stormen, en bovendien gevoelig voor plagen. Dat vraagt om het planten van gevarieerde boomsoorten, denk aan een zomereik uit Oost-Europa. Die is beter bestand tegen extreme hitte en droogte dan een zomereik uit Nederland.

Dat de natuur wel weerbaar kán zijn, met een handje hulp, bleek bijvoorbeeld bij een groot project in Indonesië. Op het eiland Sulawesi werden graslanden binnen een paar jaar omgevormd naar bos met bomen van acht meter hoog, door gebruik te maken van verkoold organisch materiaal dat de bodemstructuur verbetert.

Tot slot is het belangrijk dat bos waarde toevoegt voor de lokale bevolking, zegt Röell, dan is de kans groter dat de lokale gemeenschap het bos zal beschermen in plaats van (laten) kappen. „Zoals voedselproductie met fruitbomen, of door duurzame boslandbouw mogelijk te maken.”

Liza van Lonkhuyzen

In de rubriek ‘Als het maar verandert’ schrijven vier auteurs over de dilemma’s die opkomen door de grote transities in samenleving en economie door de noodzaak van verduurzaming. Eens in de maand schrijft Liza van Lonkhuyzen over wat er speelt bij de verduurzaming van het bedrijfsleven.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

The Trust Project | 
Waarom je NRC kan vertrouwen