O de begane grond, een vader en een kleine jongen. Levend verbrand. Op de eerste verdieping, een klein meisje met haar moeder. Ook levend verbrand. Op de derde verdieping, een jongeman van 17 jaar. Een student. Overleden. Op de vierde verdieping een gehandicapte oudere vrouw. Overleden terwijl ze op een bank zat.
Aan het woord is de 69-jarige Halyna Martsjoek, met betraande ogen vervolgt ze haar treurige opsomming. „Op de achtste verdieping mijn buren. Een moeder en dochter. Ze liggen in het ziekenhuis. Ze zijn vergiftigd door de rook, granaatscherven bedekten hun lichamen, hun gezichten.”
Martsjoek staat buiten met haar man Petro (71) voor hun zwartgeblakerde flatgebouw. Haar zo vertrouwde flat, waar ze iedereen kende, veranderde op 19 november in een inferno. Vorige week woensdag was de West-Oekraïense stad Ternopil het doelwit van een Russische aanval met drones en kruisraketten.
Petro en Halyna Martsjoek bij hun flatgebouw in Ternopil, dat is uitgebrand als gevolg van de Russische raketaanval van 19 november.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Die trof niet alleen de acht verdiepingen tellende flat van de Martsjoeks, maar ook een evenhoge flat een paar minuten rijden verderop. In totaal kwamen 33 burgers om, onder wie zes kinderen. In de flat van Martsjoek brak door de aanval een nietsontziende brand uit. Door het vuur stierven zestien mensen ter plekke, drie later in het ziekenhuis. Het gegil van de in angst verkerende bewoners was buiten te horen.
In dezelfde week als de aanval kwam het 28 punten tellende ‘vredesplan’ van Rusland en de Verenigde Staten naar buiten. In dat voorstel staat onder meer dat de vechtende partijen volledige amnestie krijgen voor hun daden tijdens de oorlog en ze spreken af geen claims in te dienen of te overwegen in de toekomst aanklachten in te dienen. Deze week praten Oekraïne, de Verenigde Staten, Rusland en de Europese landen verder over het voorstel. Onder de Geneefse Conventie wordt een aanval op burgerdoelen gekwalificeerd als een oorlogsmisdaad. De Oekraïense veiligheidsdienst SBOe beschouwt het bombardement op Ternopil als een oorlogsmisdaad.
Lees ook
‘Vredesplan’ is op veel punten niet acceptabel voor Kyiv, maar Oekraïners snakken naar rust
‘Red ons, we stikken’
Halyna en Petro Martsjoek vreesden vorige week in hun appartement voor hun leven. De rook bleef maar komen. Alles werd vies, zwart. Ze dreigden te stikken. Petro wilde de voordeur open doen, maar de lucht was te heet. Hij hoorde de flatbewoners schreeuwen. Op dat moment lagen de dode lichamen van mensen die probeerden te vluchten al in het trappenhuis, hoorde hij later. Na tweeënhalf uur in hun appartement te hebben vastgezeten kwamen de reddingswerkers. „Red ons. We stikken”, herinnert Halyna zich wat ze tegen hen zei. Het echtpaar kon via de brandtrap wegkomen.
Vijf dagen later staat de deur van het flatgebouw open. Vrijwilligers hebben de flat schoongemaakt. Bij de eerste stap over de drempel ruik je meteen een brandlucht. De zon schijnt volop, maar in het trappenhuis is het donker. Omhoog loop je over zwartgeblakerde treden, langs zwartgeblakerde muren. In een meterkast zijn de draden gesmolten.
Een verbrand icoon in de gang van een uitgebrand flatgebouw in Ternopil.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Een uitgebrande flat in een van de getroffen gebouwen in Ternopil.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Alleen buiten klinkt leven, binnen is het stil. De trap leidt langs woningen waar alles overhoop ligt. Op de vijfde verdieping staat een met roet en stof bedekte kinderfiets vast aan een hek, op de volgende verdieping in een hoek een rolstoel en op de zevende hebben bidprentjes, ingeklemd boven een meterkast, de vuurzee overleefd. Tot de aanval was er volop leven in de flat, nu doet die denken aan een massagraf.
Als buurtbewoners in de gaten krijgen dat er een Nederlandse journalist rondloopt, klampen ze hem op de binnenplaats aan. Haast smekend zeggen ze: „Schrijf hierover. De wereld moet dit weten.”
Op de zevende verdieping hebben bidprentjes, ingeklemd boven een meterkast, de vuurzee overleefd
Niet eerder maakten inwoners de oorlog van zo dichtbij mee. Ternopil – in 2022 telde de stad 225.000 inwoners – ligt relatief veilig in het westen van het land, op minstens zeshonderd kilometer van het front. De oorlog is er alleen zichtbaar als een militaire begrafenisstoet door de stad rijdt. Een uitgebrande flat valt eerder te verwachten in steden als Kyiv, Kramatorsk, Cherson of Charkiv, die vanaf het begin van de oorlog onder vuur liggen.
Zoom in
Maar ineens heeft het rustige Ternopil een groot aantal doden te verwerken, zegt burgemeester Serhi Nadal op de binnenplaats bij de getroffen flat. Op de gemeenschappelijke begraafplaats is extra ruimte gemaakt. Een man begroef afgelopen weekend zijn vrouw en twee kinderen. Op een video is te zien hoe hij een kleine witte doodskist wiegt.
Vrijwilligers helpen zondag in Ternopil bij het opruimen van een uitgebrand flatgebouw na de Russische raketaanval van 19 november.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Begrafenis van de 40-jarige Alina Prysiazhnyuk, die op 19 november omkwam bij een Russische raketaanval in Ternopil.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Fabriek geraakt
Het Russische bombardement op Ternopil trof niet alleen burgers. Om de hoek van het getroffen flatgebouw ligt de Orion-fabriek, die ook werd geraakt tijdens de aanval. De fabriek produceerde elektronische oorlogsvoeringapparatuur. Het gebouw is aan alle kanten beschadigd.
„Ze vernietigen bewust tegelijkertijd industriële en residentiële gebouwen”, vertelt Nadal. „Volgens hun werkvoorschriften moeten de brandweermannen in zulke situaties eerst de woningen redden. Dat is hun prioriteit. Vervolgens hebben ze geen capaciteit om de industrie te redden die afbrandt.”
„Ternopil heeft bepekte reddingsfaciliteiten”, vult locoburgemeester Vladyslav Stemkovsky aan. „De reddingswerkers kunnen niet overal zijn. Daarom zaten mensen zonder hulp.”
Nadal noemt de aanval een oorlogsmisdaad. Niet alleen vanwege de 33 burgerdoden, maar ook omdat gemeenschappelijke voorzieningen als scholen en een stookruimte werden getroffen.
Uitgebrand flatgebouw in Ternopil waar op 19 november 19 mensen omkwamen als gevolg van een Russische raketaanval.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
De burgemeester kent punt 26 van het Amerikaans-Russische vredesplan. Onder Trumps vredesplan gaan de daders van oorlogsmisdaden vrijuit. Nadal ziet niets liever dan dat de mensen achter de aanval gestraft worden. „Hoe kunnen we deze criminelen vergeven die hier 33 burgers hebben gedood?” De SBOe is in Ternopil begonnen met het verzamelen van bewijsmateriaal om Rusland te kunnen aanklagen.
Oekraïne onderzoekt meer dan 178.000 Russische oorlogsmisdaden, zei de Oekraïense aanklager Vitali Dovhal zondag bij het Amerikaanse actualiteitenprogramma 60 Minutes, te midden van de vredesbesprekingen. Internationale mensenrechtenorganisaties en de Verenigde Naties hebben marteling, moord op burgers, gedwongen deportaties en aanvallen op civiele infrastructuur, alle gepleegd door Rusland, gedocumenteerd. Een Oekraïense rechtbank legde deze maand de eerste levenslange gevangenisstraf op aan een Russische soldaat voor het doden van een Oekraïense krijgsgevangene.
Veiligheidsdienst SBOe is in Ternopil begonnen met het verzamelen van bewijsmateriaal om Rusland te kunnen aanklagen
Van Russische kant zijn er ook meldingen van Oekraïense oorlogsmisdaden. Maar Moskou laat, in tegenstelling tot Oekraïne, geen onafhankelijke waarnemers toe. De waarachtigheid van de beschuldigingen is daarom niet vast te stellen. Buitenlandse media en de Verenigde Naties berichtten in 2022 over marteling en een veronderstelde executie van Russische krijgsgevangenen door Oekraïners. De beschuldigingen aan het Oekraïense adres laten zich niet vergelijken met de grootte en ernst waarvan de Russische strijdkrachten worden beschuldigd.
Lees ook
Inwoners van de Donbas voelen zich onderhandelingsmateriaal: ‘Niemand vraagt of wij onder de Russen willen leven’
Nog steeds op zoek
Aan de andere kant van de Orion-fabriek ligt de tweede geraakte flat. Het gebouw is ‘onthoofd’. Het dak is weg en de bovenste verdiepingen zijn niet meer dan een geraamte. Net als bij de andere flat ligt in de nabijheid een zee van bloemen, kaarsen, knuffelbeesten ter herdenking van de slachtoffers. Omstanders slaan kruizen, houden hun handen voor hun mond en drogen hun tranen.
Een flatgebouw in Ternopil dat is verwoest door een Russische raketaanval, zondag gehuld in ochtendmist.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Na vier dagen reddingswerk mogen de bewoners van de onderste verdiepingen hun spullen ophalen. Met helmen op gaan ze af en aan naar binnen. Ze hebben de hulp ingeschakeld van vrienden en familieleden. Ze komen naar buiten met wasmachines, zakken kleding en voedsel, ijskasten en meubels. De flat wordt gesloopt.
Drie tenten zijn opgezet om getroffenen op te vangen. In een daarvan zit Natalija Hrynjak tegenover een agent. Ze is op zoek naar het dode lichaam van haar 87-jarige oma Valentyna, haar tweede moeder met wie ze naar het theater en de film ging. Die voor haar kookte en altijd grapjes maakte.
Zoom in
Zoom in
Bewoners van een flatgebouw in Ternopil dat op 19 november werd verwoest bij een Russische raketaanval, halen zondag bezittingen op.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Ze wachtte de afgelopen dagen bij het flatgebouw in de hoop dat de reddingswerkers haar grootmoeder zouden vinden. Dat gebeurde niet. De raket kwam recht in haar oma’s appartement op de vijfde verdieping, vertelt Hrynjak (34) aangedaan buiten de tent. De woning was het epicentrum van de aanval. „Haar lichaam is verworden tot as. We weten niet zeker of ze haar dna zullen vinden.”
„Dat is het vreselijke. We willen graag een echte christelijke begrafenis. Ze volgde christelijke tradities en ging naar de kerk. Zonder haar lichaam weten we niet hoe we in deze situatie moeten handelen. Het is alsof je de begrafenis zonder haar doet.”
Een foto van Valentyna Hrynjak, die die omkwam bij de Russische raketaanval op 19 november, op de telefoon van haar kleindochter Natalija, zondag in Ternopil.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Mensen herdenken zondag de slachtoffers van de Russische raketaanval van 19 november bij een verwoest flatgebouw in Ternopil.
Foto Kostyantyn Chernichkin
Zoom in
Hrynjak gaat misschien nog langs het ziekenhuis. Mogelijk ligt haar oma daar en is ze nog niet geïdentificeerd. „Wellicht is er sprake van toeval. Ik heb nog steeds een sprankje hoop dat ze niet is overleden. Zolang ze niet is gevonden, kan ik haar dood niet accepteren.”
Haar 37-jarige broer Ihor houdt witte bloemen vast, om dadelijk neer te leggen bij de andere getroffen flat. Samen lopen ze met hangende schouders weg.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
The Trust Project |
Waarom je NRC kan vertrouwen