Zodra Miodrag Zivkovic (61) zijn land ziet, valt de spraakzame boer stil. Hij gebaart met zijn hand dat hij niet kan praten. Daar waar ooit zijn mais , zijn fruitbomen groeiden en zijn schapen en koeien graasden, staan nu fonkelnieuwe fabrieksgebouwen en een waterdam. Erachter ligt een stuwmeer. Het is de meest recente uitbreiding van de koper- en goudmijn rondom de stad Bor, in het zuidoosten van Servië. De mijn werd in 2018 overgenomen door het Chinese mijnbedrijf Zijin. Zivkovic keert de zeven hectare land die tot voor kort van hem was de rug toe en vecht tegen de tranen.
Even daarvoor kwam hij nog vol bravoure op een motor aanrijden op het dorpsplein van Slatina, net buiten Bor. „Het eerste probleem zijn de ecologische gevolgen van de mijn”, stak Zivkovic meteen van wal. „Het tweede probleem is de gezondheid van de bewoners – we leven hier gemiddeld tien jaar korter.” Als een doorgewinterde actievoerder haalde hij documenten met bewijsstukken uit zijn multomap en somde het ene na het andere argument op tegen de mijn. „Het derde probleem…”
Nadat hij door zijn documenten heen was, vertelde Zivkovic waar het hem daadwerkelijk om ging: „Dit land was van mijn voorouders en dat is van mij afgepakt.”
De Servische boer Miodrag Zivkovic procedeert al vijf jaar tegen het Chinese mijnbedrijf om zijn land.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Boer Zivkovic toont de documenten met bewijsstukken uit zijn multomap
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
In 2020 klopten vertegenwoordigers van het mijnbedrijf aan bij Zivkovic. Of hij zijn land wilde verkopen? Hij weigerde. „Dit land, waar mijn voorouders voor gevochten hebben tijdens de vele oorlogen in de regio, kon ik niet verkopen”, vertelt Zivkovic. Korte tijd later voerde de Servische regering nieuwe wetgeving in, waardoor privaat land makkelijker kon worden onteigend. Zivkovic: „Drie dagen na de invoering van die wet was ik mijn land kwijt.”
Hij moest zijn drie koeien en twintig schapen verkopen. „Ik had nog maar vier hectare land over, te weinig om mijn dieren te voeden”, vertelt Zivkovic. Zijn verhaal wordt continu onderbroken door voorbij denderende vrachtwagens vol grind – afkomstig van de mijn. Tot op de dag van vandaag heeft hij geen cent gekregen voor zijn land. Hij weigerde het bod van het Chinese bedrijf, dat volgens hem lager was dan de waarde van zijn grond, en voert al vijf jaar een rechtszaak.
Boos op de Chinezen is hij niet. „Het is de Servische regering”, zegt Zivkovic. „Zij zouden moeten opkomen voor de eigen bewoners. Maar zij hebben mij verbannen van mijn eigen land.”
Versoepeling milieuregels
De Chinese mijn in Bor is exemplarisch voor het Servische regeringsbeleid van de afgelopen jaren. Servië liet Chinese bedrijven massaal investeren in oude mijnen, staalfabrieken én grote infrastructurele projecten. Omdat Servië geen lid is van de Europese Unie, gelden strenge EU-normen voor de leefomgeving niet. EU-kandidaat Servië versoepelde de afgelopen jaren zelfs veel milieumaatregelen ten faveure van de Chinese investeerders. Het Servische ministerie van Mijnbouw en Energie en Zijin Mining wilden niet reageren op vragen van NRC.
Zivkovic zucht. „Dit dorp zal over tien jaar niet meer bestaan”, verwacht hij. „Dan is het opgeslokt door de mijn.”
„Ni hao”, roept Dejan Lazar (34) vanuit de auto naar Chinezen die langs de kant van een kilometerslange weg staan de Zijin-mijn. Ze dragen overalls en witte helmen en wachten op een busje dat hen oppikt. „Niemand weet hoeveel Chinezen hier precies werken, maar uit gemeentedocumenten heb ik kunnen destilleren dat het om zeker zesduizend Chinese werknemers gaat”, zegt . Hij is ’s middags IT’er, ’s avonds activist en actief oppositielid in de lokale politiek van mijnstadje Bor.
Veel contact tussen de lokale inwoners en de Chinezen is er niet. Ze wonen op het terrein van de mijn, waar sportvelden, restaurants en honderden wooncontainers zijn. De omgeving kent twee grote mijnen, waar al ruim honderd jaar goud en koper wordt gedolven.
Lees ook
Met zijn bezoeken aan Servië en Hongarije kiest Xi voor twee buitenbeentjes in Europa
Verscheept richting China
Bor ademt mijnbouw. Een groot standbeeld van een mijnwerker verwelkomt alle bezoekers, even verderop pronkt een tien meter hoge kiepwagen. De stad floreerde decennialang dankzij de mijn, maar na het uiteenvallen van Joegoslavië raakte de mijn in verval. Jaren van overnamepogingen volgden, totdat in 2018 de Chinezen kwamen. Zijin heeft een meerderheidsbelang in de ene mijn en is volledig eigenaar van de andere.
„Dat betekent dat bijna alles wat hier wordt gedolven meteen naar China wordt verscheept”, zegt activist Lazar, opgeleid als mijningenieur. „Naast gezondheids- en milieuproblemen brengt deze mijn dus bijna geen geld op voor de lokale bevolking en Servië. De winst verdwijnt in de zakken van de Chinezen, die hier vooral hun eigen mensen laten werken.”
Dat China zo profiteert van de mijn, komt doordat het land op het goede moment instapte. De mijn lag er jarenlang verwaarloosd bij en westerse maatschappijen wilden de verouderde mijn niet overnemen. Servië was zelf ook niet in staat om de mijn te blijven exploiteren. En dus stapten de Chinezen in.
„Dat zorgde ervoor dat de werkgelegenheid in de regio behouden bleef en de infrastructuur werd verbeterd”, zegt Vuk Vuksanovic, China-expert bij de denktank Belgrade Centre for Security Policy. „Maar de keerzijde is dat China weinig geeft om de milieuregels. Bovendien wordt het land van boeren en bewoners grootschalig onteigend”, zegt Vuksanovic. „Dus het heeft voordelen voor de korte termijn, maar grote risico’s voor de toekomst.”
Het regime in Belgrado gebruikt zijn banden met Rusland en China om het Westen bang te maken. De boodschap is: ‘Keer ons niet de rug toe, want dan vallen we in de handen van de Russen en Chinezen’
Vuk Vuksanovic
China-expert
China investeert niet alleen in de mijn in Bor. Het heeft ook een staalfabriek in Smederevo overgenomen, waar bewoners klagen over milieuvervuiling en daarmee verbonden gezondheidsklachten. Bovendien investeert China grootschalig in de Servische infrastructuur. Met ‘de nieuwe Zijderoute’ worden internationale spoorwegen en snelwegen aangelegd. Ook heeft het Chinese bedrijf Huawei het cameranetwerk voor gezichtsherkenning in Belgrado aangelegd en vinden er sinds deze zomer militaire trainingen plaats tussen Chinese en Servische commandotroepen.
Grote Chinese investeringen in Europa, zoals de batterijfabrieken in Hongarije, nemen de laatste jaren juist af vanwege geopolitieke spanningen, schreef de Britse krant Financial Times onlangs. „China wil in Servië blijven om invloed in Europa te houden”, zegt Vuksanovic. „Het regime in Belgrado gebruikt zijn banden met Rusland en China om het Westen bang te maken. De boodschap is: ‘Keer ons niet de rug toe, want dan vallen we in de handen van de Russen en Chinezen’.” En daardoor blijft de EU vaak lankmoedig over de vervallende rechtsstaat in Servië.
Een bord bij de ingang van de Zijin-mijn met de tekst: ‘U bent op het terrein van de mijnbouwafdeling. Draag beschermende kleding’.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Een steengroeve in het gebied van het Chinese mijnbouwbedrijf Zijin
FOTO Sanja Knezevic
Zoom in
De Krivelj-mijn bij nacht.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Lees ook deze reportage over de protesten in Servië
Repressie in Servië krijgt nieuwe vorm: de persoonlijke intimidatie van demonstranten
Drie beveiligers
Hoe de toekomst van het dorp van boer Zivkovic eruitziet, is een halfuurtje noordwaarts al zichtbaar. Het dorp Krivelj wordt opgeslokt door de mijn. Een van de vroegere hoofdstraten houdt plots op bij een dam waarachter een enorm stuwmeer ligt, laat bewoonster Jasna Tomic (53) zien. „Alle huizen hier zijn opgekocht en staan leeg”, zegt Tomic aan het einde van de straat uitkijkend op de tientallen meters hoge dam. Binnen drie minuten komt een auto met drie beveiligers aangesjeesd.
„Hoezo mag ik hier niet staan?” roept Tomic naar de beveiligers, die in dienst zijn van de mijn. Een paar jaar geleden liep deze straat nog twee kilometer door en stonden er tientallen huizen aan weerszijden. „Er staat hier nergens een bordje dat we hier niet mogen komen. Bel je baas”, snauwt Tomic naar de beveiligers. Even later krijgt ze iemand aan de lijn en foetert hem uit: „Ik woon hier en ik sta op een openbare weg.”
De beveiligers willen niet dat Tomic met NRC dichtbij de mijn komt om foto’s te maken. „De baas dreigde de politie te bellen”, zegt Tomic nadat ze heeft opgehangen. „Dan belt ’ie maar, dit is mijn land.”
Inwoonster Jasna Tomic wordt omringd door particuliere beveiligers van het Chinese mijnbouwbedrijf Zijin.
FOTO Sanja Knezevic
Zoom in
In het verlaten huis van Jasna Tomics oom zijn verschillende voorwerpen achtergebleven.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Dejan Lazar en Jasna Tomic staan op Tomics land naast de Zijin-mijn.
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Tien meter verderop, net van de weg af achter het struikgewas, staan haar bijenkasten. „het dorp sterft langzaam uit”, zegt Tomic. Zij weigert te vertrekken. „Ik ben de zevende generatie die in dit huis woont en de negende generatie, mijn kleinkind, is een paar maanden geleden geboren. Ik wil hier niet weg. De Chinezen betalen bovendien slechts een fractie van de woningwaarde.”
Ondertussen zijn de gevolgen van de mijnwerkzaamheden overal zichtbaar. Naast veel stof in de lucht en geluidsoverlast van gravende en piepende machines, hebben veel huizen scheuren in de muren door de kleine aardbevingen die ontstaan door de mijnwerkzaamheden. Tomic vindt net als boer Zivkovic dat de schuld bij de Servische regering ligt. „Het komt allemaal door onze corrupte regering, zij staan dit toe”, zegt Tomic.
„Bewoners zijn omgekocht om andere bewoners te stimuleren hun huis te ver”, beweert Tomic. Activist Lazar hoort het van een afstandje aan. Ook hij kent zo’n verhaal. „Ik ben ook benaderd door een contactpersoon of ik wilde werken voor Zijin”, vertelt hij. „Voor een enorm salaris, maar dat zal ik nooit doen. Ik kan dat niet, dat is de ergste straf die ik kan krijgen.”
Ondanks haar standvastigheid en strijdlust kijkt bewoonster Tomic realistisch naar de toekomst. „Een tiende generatie van mijn familie zal er niet komen in Krivelj.”
Het dorp Krivelj dreigt te verdwijnen omdat het bedrijf de bewoners onder druk zet om hun land te verkopen voor een fractie van de waarde.
foto Sanja Knezevic
Zoom in
Overlijdensberichten bij de bushalte in het dorp Krivelj
Foto Sanja Knezevic
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen