Op een mistige ochtend in oktober 2022, acht maanden na de Russische inval in Oekraïne, stopt een lange trein bij een stationnetje in Sestokai, in het zuiden van Litouwen. Twee gele, mobiele portaalkranen die boven hangen, komen in beweging. De ene is de Europese baan waarover de trein vol militair materieel vanuit Tsjechië is komen aanrijden; de andere, die richting het oosten loopt, is een erfenis van de Sovjet-tijd en bijna negen centimeter breder dan de standaard spoorbaan in Europa.
beginnen de voertuigen van de ene naar de andere trein over te hevelen. In een kantoortje verderop controleren militairen stapels papieren. Achttien uur later kan het transport verder, richting de grens met Wit-Rusland.
Eveneens in het najaar van 2022 begint de NAVO een serie oefeningen met Amerikaanse paratroepers in een zuidelijker deel van Oost-Europa. Kort na hun landing ergens in Bulgarije moeten ze wachten, zonder opgaaf van reden. De Bulgaarse grensbewaking wilde controleren, blijkt later. Het ministerie van Defensie in Sofia was vergeten de grensbewaking in te lichten over de oefening met de Amerikanen.
Europa werd na de val van de Muur een lappendeken van heel of half verzelfstandigde of geprivatiseerde infrastructuur
Het zijn twee voorbeelden uit een lange reeks die, volgens de NAVO, een zwakte illustreren van haar eigen afschrikkingsmacht: de vertraging die ontstaat wanneer 32 NAVO-leden snel moeten mobiliseren. „Troepen sturen naar een staat in de frontlijn als Estland, kan het passeren van een half dozijn grenzen vergen”, schreef NAVO-commandant Alexander Sollfrank eind 2024 in een publicatie van de Britse denktank Royal United Services Institute. „Daarmee is veel papierwerk gemoeid.” Volgens recente, niet officieel bevestigde schattingen kan het 45 dagen duren voordat militair materieel dat in het Westen is aangekomen , bijvoorbeeld in de havens van Rotterdam of Antwerpen, het oosten van Polen bereikt – of de Baltische staten.
Rusland daarentegen kan sneller mobiliseren, schreef Sollfrank. Daar heeft één autoriteit het voor het zeggen. Van tijdrovende grenzen heeft Moskou geen last: Russische treinen met tanks en ander materieel kunnen vanuit oostelijke provincies in één ruk doorrijden op het oude Sovjet-spoor naar Tallinn, de hoofdstad van Estland.
Europa ontwikkelde zich na de val van de Muur juist een andere kant op en werd een lappendeken van heel of half verzelfstandigde of geprivatiseerde spoorwegen, snelwegen, havens en andere cruciale infrastructuur die allemaal hun. „En sommige van die bedrijven worden ook nog eens geëxploiteerd door een [geopolitieke] tegenstander”, aldus Sollfrank. Zo hebben Chinese staatsbedrijven grote belangen in de havens in Rotterdam, Zeebrugge en Piraeus in Griekenland.
Lees ook
Nu de NAVO-oostflank is versterkt, gaan de VS militairen terugtrekken uit Roemenië
Frontlijnstaat
Tijd voor actie, besloot de drie jaar geleden. Dus: papierwerk bij grensoverschrijdingen reduceren, zwakke plekken in de infrastructuur aanpakken, gekkigheden in militaire procedures voorkomen. De 45 dagen aan doortocht van West naar Oost moest worden teruggebracht tot enkele dagen.
Nederland – als doorvoerland ervaren in de logistiek – nam in 2022 met Duitsland het initiatief om routes van West- naar Oost-Europa in kaart te brengen om knelpunten te identificeren. Hoge officieren uit beide landen vormden in 2023 een permanent secretariaat van de Werkgroep Noordelijke Corridor, in een kazerne van de Duitse krijgsmacht in Ulm.
Later in 2023 voegden hoge Poolse officieren zich bij de werkgroep. Als frontlijnstaat in de oplopende spanningen met Rusland, vangt dat land de eerste klappen op en heeft het belang bij snelle mobilisatie van de NAVO.
Een klein jaar nadat de werkgroep werd opgericht, onthulde Sollfrank de ambities van het project. November 2023 zei hij tegen persbureau Reuters dat werd gestreefd naar een „militair Schengen”: de NAVO-variant van de gelijknamige zone binnen de Europese Unie. Zowel militairen als materieel zouden uiteindelijk even vrij en ongehinderd moeten kunnen bewegen.
Het Kremlin reageerde direct en fel op die aankondiging De Russen interpreteerden het NAVO-programma niet als een defensieve actie, bedoeld als bijdrage aan afschrikking, maar juist als agressie tegen Rusland. „Dit is zorgelijk en maakt vergeldingsmaatregelen nodig om onze veiligheid te beschermen”, aldus Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. „De NAVO is constant bezig haar militaire infrastructuur dichter bij onze grenzen te brengen.”
Commandeur Han van Bussel geeft leiding aan een projectgroep binnen de Europese Unie die militaire en civiele infrastructuur moet verbeteren.
Foto Thomas Niedermüller
Zoom in
Gezien het militaire belang van het ‘mobiliteitsproject’ en de prominente rol van Nederland, vroeg NRC naar de bevindingen van de werkgroep, inclusief de gevolgen voor de Nederlandse krijgsmacht en infrastructuur. Zo zullen wegen, bruggen en viaducten waar zwaar militair transport langskomt, zoals spoor- en snelwegen naar het Oosten komende jaren .
De operatie wordt uit de pot van tientallen miljarden euro’s die de Europese Commissie heeft gereserveerd om de infrastructuur in Europa te verbeteren. Al eerder werd met EU-geld van 2022 tot 2024 een bij het Belgische Montzen (vlak over de grens bij het drielandenpunt in Zuid-Limburg) gerenoveerd, om het zwaregoederenvervoer van Antwerpen naar Aken te versnellen.
Demissionair staatssecretaris Thierry Aartsen (VVD, Infrastructuur en Waterstaat) was afgelopen september in Ulm om te vernemen welke zwakke plekken in Nederland als eerste moeten worden aangepakt. Een adviesraad becijferde in oktober dat minstens 600 miljoen euro nodig is om het spoor te verbeteren.
Traditioneel begeleidde de marechaussee militaire voertuigen in Nederland. Véél te duur en véél te inefficiënt, zeiden de Duitse en Poolse officieren
Verder moeten belangrijke havens als Rotterdam, Vlissingen en Eemshaven hun infrastructuur dusdanig aanpassen dat materieel soepeler via wegen en spoorwegen is af te voeren. Digitale informatie over de goederenstromen in een track-and-tracedatabase van de NAVO. Het bondgenootschap verandert zo gaandeweg in een gigantisch militair postorderbedrijf dat alle bewegingen binnen Europa van materieel op de weg, via de rails, over het water of door de lucht bijhoudt.
Onder druk van de NAVO moet Nederland decennia oude gebruiken opgeven. Traditioneel begeleidde de marechaussee militaire voertuigen. Bijvoorbeeld onlangs, toen een serie pantserhouwitsers van Oirschot naar Stroe reed. Véél te duur en véél te inefficiënt, zeiden de Duitse en Poolse officieren in Ulm tegen hun Nederlandse collega’s: „Doe als ons: wij laten de militairen zelf de begeleiding regelen.” Daarvoor moet wel de strikt gereguleerde wapendracht door militairen op konvooien worden versoepeld.
Er was al bekend dat de signalering van militaire konvooien met lampen en vlaggetjes op de voorste en achterste voertuigen wordt aangepast. De markering wordt gelijkgetrokken met die van andere NAVO-landen. Daardoor hoeft niet meer te worden halt gehouden bij de landsgrenzen om markeringsmiddelen te wisselen. En de meeste theorieboeken voor Nederlandse rijexamens werden al aangepast aan deze nieuwe instructies.
Enkele leden van de NAVO-werkgroep in Ulm. Ditmaal met helemaal rechts Sergei Boeke, politiek adviseur.
Foto Thomas Niedermüller
Zoom in
Strijdkrachten
Vorige maand was NRC op de Wilhelmsburg-Kaserne van de Duitse Bundeswehr in Ulm om over het project te praten met de Nederlandse generaal Detlev Simons. Hij is chef-staf van het hoofdkwartier van de NAVO dat zich richt op logistiek en transport (Joint Support and Enabling Command), eveneens gevestigd in Ulm. Ook Nederlandse en Duitse werkgroepleden waren van de partij, evenals commandeur Han van Bussel, die leidinggeeft aan projectgroep binnen de Europese Unie die zich bezighoudt met militaire mobiliteit. maakte die EU bekend hoe de aanpak van de NAVO kan worden ondersteund. Sergei Boeke, politiek adviseur van de JSEC-commandant, luitenant-generaal Kai Rohrschneider, nam . De betrokken Poolse eenheid stuurde na het gesprek een schriftelijke inbreng.
Het oogt allemaal onwerkelijk in tijden van hoogspanning: NAVO-militairen die tijdens een oefening bij de grens eerst stapels papieren moeten laten zien en roestige, niet-functionerende infrastructuur zoals in Litouwen. Deed de NAVO haar huiswerk wel goed genoeg?
Detlev Simons: „Het bondgenootschap was afgelopen decennia vooral bezig met missies buiten het NAVO-grondgebied. Daardoor was er meer aandacht voor versnelling en stroomlijning van militaire mobiliteit naar die buitengebieden. Natuurlijk werd op het Europese grondgebied wel geoefend, maar de urgentie om mobiliteit op het continent te versnellen, werd niet gevoeld. Sinds de Russische inval in Oekraïne is dat besef helemaal terug.
„Tijdens oorlog, of bijna-oorlog, wordt alles vloeiend en snapt iedereen dat een NAVO-militair geen paspoort of andere papieren hoeft te laten zien. Maar wat we hier doen, is onze oefencapaciteit in vredestijd op orde brengen, ter afschrikking. Dat betekent dat je bij oefeningen met veel regelgeving te maken krijgt die uitermate vertragend kan werken: vervoer van gevaarlijke stoffen, tegen verspreiding van dierziekten, regeling van arbeidstijden, enzovoort.”
De VS snappen niet dat ze moeten dealen met dertig wetgevingssystemen van dertig bondgenoten. Ze vragen terecht: kan dat niet simpeler en sneller?
Ralph
werkgroeplid
Wat heeft het snoeien van regels te maken met de afschrikking vergroten?
Simons: „Het vergroot je flexibiliteit als bondgenootschap en verhoogt je reactiesnelheid – beide cruciaal voor die afschrikking. Als je tegenstander weet dat je snel en flexibel kunt manoeuvreren, vergroot dat de kans dat hij een aanval uit z’n hoofd laat. Oorlog voeren gaat niet alleen over belangen en emoties, zoals angst en geschonden eer, schreef de Griekse geschiedschrijver en legeraanvoerder Thucydides al. Het is ook een koel, rationeel proces van berekeningen maken.”
Ralph (Duits lid van de werkgroep die om veiligheidsredenen alleen met de voornaam aangeduid wil worden): „En vergeet niet: de stroomlijning versterkt de samenwerking binnen de NAVO. De VS snappen er niets van dat ze, na eerst vijfduizend legervoertuigen afgeleverd te hebben in Europese havens, te maken krijgen met dertig verschillende soorten tijdrovende wetgevingssystemen van dertig verschillende bondgenoten. Kan dat niet simpeler en sneller, is hun terechte vraag.”
Bereidt u wel het waarschijnlijkste oorlogsscenario voor? Rusland lijkt juist een grootschalige en langdurige conventionele confrontatie met de NAVO te willen vermijden. Een snelle, beperkte Russische actie, zoals de inname van een stad in Estland, ligt volgens analisten meer voor de hand.
Politiek adviseur Sergei Boeke: „Ook dan is snelle mobilisatie cruciaal. In dat scenario beroept Estland zich waarschijnlijk op artikel 5 van het NAVO-verdrag, waarmee gevraagd wordt om bijstand. Dan worden de nu al in de Baltische Staten gestationeerde NATO-battlegroups – in het Ests geval onder leiding van de Britten – geactiveerd om de Russen te verjagen. Maar die moeten wel ondersteund en versterkt worden door eenheden elders. Dat stelt hoge eisen aan onze mobiliteit en voorbereidingen.”
Uniform met embleem van de werkgroep die mobiliteit moet bevorderen.
Foto Thomas Niedermüller
Zoom in
Ingang van de Wilhelmsburg-Kaserne in Ulm. Hier inventariseren sinds 2023 hoge officieren uit Duitsland, Polen en Nederland obstakels bij transporten van NAVO-troepen.
Foto Thomas Niedermüller
Zoom in
Komen die ‘back-up-troepen’ überhaupt aan? Voordat je het weet, schieten drones viaducten op toevoerroutes aan puin, saboteren onbekenden het spoor, zoals recentelijk in Polen, of staan bruggen open nadat ze werden gehackt. Wie gaat dat voorkomen?
Boeke: „Beveiliging tegen drones en hackers is primair een verantwoordelijkheid van de NAVO-landen zelf en de betrokken bedrijven, bijvoorbeeld die in havens.„
Simons: „Onlangs was ik in Antwerpen en voerde daarover uiterst vruchtbare gesprekken met zowel de leiding van de haven als de burgemeester.”
Al in 2022 noemde NAVO-commandant Sollfrank deregulering binnen de NAVO hard nodig; hij wilde een ‘militair Schengen’. Drie jaar later produceert de werkgroep hooguit . Is het proces wel snel en dwingend genoeg?
Luitenant-kolonel Peter de Vreng (Nederlands lid van de werkgroep): „in Zo’n centralistisch model werkt minder goed op militair terrein. Daar weegt de soevereiniteit van aangesloten landen veel zwaarder. Nationale strijdkrachten delen informatie minder snel en passen hun gebruiken minder snel aan.
„. Dat lijkt te lukken: de ministers van Defensie van Nederland, Duitsland en Polen zich begin 2024 al aan uitvoering van de aanbevelingen. En andere NAVO-landen willen ze – zoals België, Litouwen en Tsjechië. In totaal zitten we nu op acht landen.”
Luitenant-kolonel Marek Chmiel (van de Poolse strijdkrachten): „Wat het proces ook dwingender maakt, is dat onze aanbevelingen battle-proven zijn (bewezen in de strijd). Juist omdat we zo dicht op zitten, kunnen we laten zien wat in de praktijk goed werkt. Als land aan de rand van Oost-Europa begonnen wij al vanaf 2016 onze procedures voor militaire mobiliteit flink te versimpelen.”
Als Defensie in Polen iets wil, dan gebeurt het. In Duitsland en Nederland moet eerst het ministerie van Infrastructuur om medewerking worden gevraagd
Han van Bussel
commandeur
In hoeverre kan de NAVO haar mobiliteit versterken op basis van ervaringen uit de Koude Oorlog van voor 1989?
Simons: „De situatie is nu echt anders. In mijn jonge jaren bij de krijgsmacht moest ieder NAVO-lid een eigen gebied in Duitsland verdedigen. Daarop was alles ingericht: de legerbasis, voorzieningen, toevoerlijnen, enzovoort. Nu is het te verdedigen gebied veel groter, de dreiging veel meer verspreid. Dat stelt hogere eisen aan de beweeglijkheid van onze troepen.”
Uitgerekend Duitsland, dat cruciaal is voor de doorvoer van west naar oost, lijkt hét probleemland gezien al het achterstallig onderhoud daar aan infrastructuur.
Ralph: ”Klopt. Daarom krijgt Duitsland een zware dobber aan onze aanbevelingen over minder regels voor het vervoeren van extra zware en grote voertuigen. Tanks, pantserhouwitsers en andere zware voertuigen vormen een zware belasting voor Duitse bruggen, wegen en viaducten die onderhoud nodig hebben.
„Dat is niet het enige. Het snelwegennet in Duitsland wordt onderhouden door veel private ondernemingen. Dat betekent dat we met al die partijen gesprekken moeten voeren over hoe te voorkomen dat kolonnes vastlopen op wegversmallingen door wegwerkzaamheden.
„En dan heb je nog het tolsysteem. Militaire voertuigen hebben een vrijstelling, idealiter kunnen ze meteen doorrijden. Maar voor landen met tolpoorten en slagbomen, zoals Polen, ligt dit ingewikkeld. Je moet dan alle gegevens (welke kentekens? wanneer komen de voertuigen?) invoeren in de systemen die de slagbomen bedienen, zodat die tijdig worden opengezet. Dat is bijna niet te doen, ontdekte onze werkgroep. Dat vereist een andere oplossing, bijvoorbeeld handmatige bediening van de slagbomen ter plekke.”
Detlev Simons, chef-staf van het hoofdkwartier van de NAVO dat zich richt op logistiek en transport.
Foto Thomas Niedermüller
Zoom in
Chmiel:
Welke rol speelt de EU verder?
Han van Bussel (commandeur): „De EU heeft voor de komende jaren tientallen miljarden gereserveerd voor infrastructurele aanpassingen die ook de militaire mobiliteit moeten vergroten. Voor elke euro die nationale overheden investeren in hun eigen infrastructuur op het Trans-Europese Transportnetwerk, krijgen ze 50 cent uit dat EU-fonds. Voorwaarde is wel dat zowel burgers als militairen daar gebruik van kunnen maken. Het geld kan bijvoorbeeld worden gebruikt om tolpoorten aan te passen of te bemensen.”
Welke EU-lid geeft het juiste voorbeeld als het aankomt op snellere besluitvorming over infrastructuur?
Van Bussel: „Polen. Daar heeft het ministerie van Defensie een sterke positie – logisch gezien de grote onveiligheid en het gevoel van urgentie. Als Defensie in Polen iets wil, dan gebeurt het. In Duitsland en Nederland moet Defensie eerst aan het ministerie van Infrastructuur vragen of ze willen meewerken. Het verschil in tempo van implementatie was goed te merken toen we onlangs in Brussel met de werkgroep bij elkaar zaten. De Polen zeiden: wij hebben vrijwel alle twintig aanbevelingen van de werkgroep al doorgevoerd. In Duitsland en Nederland duurt dat langer, zo bleek.”
Chmiel: „Voor Polen is samenwerking tussen departementen geen keuze: voor ons is het een kwestie van nationale veiligheid.”
Lees ook
Polen neemt explosies bij spoor hoog op en wijst naar Russische veiligheidsdiensten
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen