Want de vraag naar arbeid blijft de komende decennia hoog, concluderen arbeidsmarktdeskundigen Ton Wilthagen (Tilburg University) en Leontine Treur (Rabobank). De grote uitdaging is vooral om mensen die hun baan verliezen snel weer op een andere plek aan het werk te krijgen. “We hebben een matchingprobleem”, aldus Wilthagen. In andere woorden: carrièremoves moeten makkelijker worden.
De twee experts zeggen dat ontslag natuurlijk vervelend is voor de desbetreffende werknemers, maar dat dit niet per se slecht is voor de economie. Juist omdat er dan werknemers beschikbaar komen voor bedrijven die wél goed lopen, en hard op zoek zijn naar personeel.
Van industrie naar kinderopvang
Reinier Castelein, voorzitter van vakbond De Unie, gebruikt het voorbeeld van voertuigbouwer VDL Nedcar in Born. Daar kwamen vorig jaar duizenden mensen op straat te staan. Dit bleek volgens Castelein en uitkeringsinstanties UWV uiteindelijk een positieve uitwerking te hebben op de lokale economie.
Maar niet iedereen kan zomaar op een andere plek werken. Of, zoals CNV tegen RTL Z zegt: “Een ontslagen medewerker in de industrie kan niet zomaar bij de kinderopvang aan de slag.”
Lees ook Massaontslag ABN AMRO: kwart van personeel moet vertrekken
“Kortdurende werkloosheid is vaak geen groot probleem, langdurige werkloosheid wel”, vult Treur aan. Iedereen is het er dus wel over eens dat Nederlandse werknemers relatief makkelijk in andere sectoren aan de slag moeten kunnen. De tekorten in de zorg, het onderwijs en de techniek blijven structureel, blijkt uit een recent onderzoek van de Universiteit Maastricht.
Op de arbeidsmarkt valt bovendien wel wat te sturen, meent Wilthagen. En dan heeft hij het dus niet alleen over bekende thema’s zoals efficiënter werken (arbeidsproductiviteit), meer hoogwaardige arbeidsmigratie (‘een heet hangijzer in de politiek’) of minder in deeltijd werken.
Geen doemscenario’s
Nee, het is volgens hem vooral zaak dat Nederlanders niet te lang thuis zitten na ontslag. Hij wil dat vakbonden ophouden met het schetsen van doemscenario’s en ‘hun rol moeten pakken’.
De hoogleraar juicht het bijvoorbeeld toe dat er Regionale Werkcentra over het land worden uitgerold. Hier worden mensen door samenwerking tussen overheidsinstanties, UWV, gemeenten, het bedrijfsleven, vakbonden en onderwijsorganisaties van werk naar werk begeleid. “De afgelopen jaren hebben we zo’n 23.000 mensen naar een nieuwe baan geholpen”, schrijft vakbond CNV.
Koffie op zaterdagmiddag
Deze centra mogen, als het aan Wilthagen ligt, wel wat minder ambtelijk worden ingericht. “Dat het niet als een soort UWV-loket is ingericht, maar dat mensen bijvoorbeeld op een zaterdagmiddag binnen kunnen lopen en onder het genot van een kopje koffie vrijblijvend over hun carrièremogelijkheden kunnen praten.”
Lees ook ‘Zoek werknemers in landen met veel jongeren, om hier te werken in de zorg en de bouw’
Verder noemt Wilthagen CompetentNL een landelijke standaard voor het beschrijven van vaardigheden van werknemers. “De ideale match ontstaat niet door alleen te kijken naar opleiding en werkervaring. Maar juist door te zien wat iemand kan, en nog kan leren. Daarom moeten alle beroepen en uiteindelijk ook alle opleidingen zijn beschreven in termen van ‘hard’ en ‘soft’ skills”, staat op de site van het UWV.
Dat er wordt gekeken naar kwaliteiten van mensen in plaats van naar diploma’s, is cruciaal volgens Wilthagen. “Iemand die opgeleid is als nagelstyliste, kan bijvoorbeeld heel nauwkeurig met de handen werken. Dat kan op veel andere plekken handig zijn. Soms kan iemand met een korte opleiding ergens anders van waarde zijn.”
Eisen
“We moeten in ieder geval af van het hiërarchische verschil tussen hoog- en laagopgeleid”, vervolgt hij. Hier is Treur het hartgrondig mee eens. Zij zegt dat mbo’ers in sommige gevallen een beter belegde boterham verdienen dan hbo’ers of universitair geschoolden. “Studiekiezers zijn zich hier niet altijd van bewust.”
Hoewel er dus initiatieven genomen worden voor het beter matchen van werkgevers en werknemers, denken Treur en Wilthagen dat er nog aan andere knoppen gedraaid kan worden. “Het verlagen van sommige eisen bijvoorbeeld”, zegt Treur. Nederlands spreken is volgens haar echt niet in elke functie nodig.
Lees ook Batavus sluit laatste fabriek in Heerenveen: je fiets komt straks uit Hongarije
CNV ziet ook dat eisen soms onnodig streng zijn. “Er zijn gemeenten die bij bepaalde functies blijven vasthouden aan de vereiste van werkervaring bij een gemeente”, schrijft een woordvoerder. Al ziet CNV dat er in sectoren ‘als de zorg en de techniek relatief veel bereidheid is om mensen met een grotere afstand tot de nieuwe functie in dienst te nemen.’
WW-verkorting
De maximale duur van de WW-uitkering (het tijdelijk inkomen bij werkloosheid) is ook een belangrijk thema. De verkorting (van 38 naar 24 maanden) zorgt er voor dat mensen die hun baan verliezen, sneller weer werk vinden, stelde demissionair minister Mariëlle Paul (Sociale Zaken) vorige week in een brief aan de Tweede Kamer, op basis van een onderzoek.
Treur bevestigt dit, maar merkt op dat uit ditzelfde onderzoek blijkt dat die nieuwe baan wel lager betaald of van mindere ‘kwaliteit’ is. Kortom, WW-gerechtigden gaan weliswaar actiever op zoek, maar zijn minder selectief.
Loondoorbetaling bij ziekte
Loondoorbetaling bij ziekte is een punt dat Wilthagen nog wil aanstippen. In Nederland moeten werkgevers het loon aan een zieke werknemer maximaal twee jaar doorbetalen. Ter vergelijking: in Duitsland is dat zes weken. Hij merkt dat werkgevers hierdoor soms voorzichtig zijn met het aannemen van mensen.
Lees ook Vrees wordt werkelijkheid: bandenfabriek ‘Vredestein’ in Enschede sluit definitief in 2026
De hoogleraar pleit voor flexibiliteit voor werkgevers én voor zekerheid voor arbeidskrachten. Dus soepeler ontslagrecht, maar ook betere ondersteuning, fondsen en opleidingen voor mensen die ander werk moeten gaan doen.
Wilthagen is daarbij kritisch op de politiek. Die houdt zich volgens hem ten onrechte meer met de vorm (contracten) dan met de inhoud van werk en opleidingen bezig.
Onbenut arbeidspotentieel
Verder is er volgens Treur nog een hoop te winnen als werkgevers meer oog hebben voor het onbenut arbeidspotentieel. Een jaar geleden waren er volgens haar 848.000 mensen die geen betaald werk hadden en zochten vanwege gezondheidsproblemen.
Als de werkgever iets flexibeler is, kunnen er volgens haar nog veel meer mensen aan het werk. “Niet een persoon bij een functie zoeken, maar een functie bij een persoon.” Treur denkt dat de tekorten ervoor gaan zorgen dat de wal het schip doet keren. “Onder druk wordt alles vloeibaar qua eisen en budgetten. Zeker in het bedrijfsleven.”
Een beetje druk op werkgevers, overheidsinstanties en onderwijs kan volgens Wilthagen geen kwaad. “We moeten zuiniger en kritischer kijken naar hoe we arbeid inzetten. Beschouw arbeid als energie, iets wat we niet moeten verspillen.”
Robots kunnen ook in de zorg veel werk uit handen nemen. In het Erasmus MC rijdt er een rond die medicijnen rondbrengt: