Al staat er een premie van 50 miljoen dollar op zijn hoofd, heeft het Witte Huis groen licht gegeven voor heimelijke CIA-operaties in zijn land en ligt er een omvangrijke Amerikaanse vloot voor zijn kust; Nicolás Maduro laat zich niet intimideren. Dat moest althans blijken uit de korte video die de Venezolaanse president donderdag vrijgaf, waarin hij ogenschijnlijk kalmpjes een personenauto door de levendige straten van Caracas stuurt.
Enkele uren later voerde president Donald Trump de druk op Maduro alweer verder op. Nadat Washington deze zomer begon vermeende drugsbootjes uit Venezuela op te blazen in de Caraïbische Zee, zouden de ‘narcoterroristen’ nu ook op land niet langer veilig zijn, dreigde Trump in een (virtueel) Thanksgiving-diner met Amerikaanse militairen. De president zei dat smokkelaars na de marine-aanvallen amper nog uitvaren en dreigde hen daarom ,,zeer spoedig” ook in Venezuela zelf ,,te stoppen”. ,,Op land is het makkelijker”, aldus Trump. ,,We hebben ze gewaarschuwd: stop vergif naar ons land te sturen.”
De door het Pentagon als ‘Operatie Zuiderspeer’ betitelde acties vormen inmiddels veel meer dan een anti-narcotica-operatie. Ze worden in Zuid-Amerika steeds meer gezien als onderdeel van een brede psychologische oorlog tegen Maduro, bedoeld om zijn vertrek als machthebber te forceren.
Zaterdag waarschuwde Trump op zijn platform Truth Social „alle luchtvaartmaatschappijen, piloten, drugshandelaren en mensensmokkelaars” dat ze het Venezolaanse luchtruim als „volledig gesloten” moeten beschouwen. Eerder stuurde hij al een vliegdekschip naar de regio.
Bombardementen op land of grondoperaties door speciale eenheden zouden een volgende stap kunnen zijn, maar ook een escalatie met ongewisse uitkomst vormen. Vijf redenen voor Trump om deze stap te zetten – en vijf redenen om er van af te zien.
reden #1 om wél in te grijpen Drugs zijn dodelijk
De formele casus belli voor Trump om in te grijpen tegen smokkelbootjes in de Caraïben (en ook op de Stille Oceaan) vormen de circa honderdduizend overdosisdoden die er jaarlijks vallen in de VS. De synthetische opioïde fentanyl maakt de meeste slachtoffers en wordt vooral door Mexicaanse kartels geproduceerd uit Chinese grondstoffen.
Familieleden van aan fentanyloverdoses overleden Amerikanen houden hun foto’s vast.
Aaron Schwartz / Pool via CNP/ANP / Abaca Press
Zoom in
Amerikaanse functionarissen suggereerden al dat ook Mexico doelwit kan worden. Dat zou de banden met het zuidelijke buurland echter danig verpesten, terwijl die met Venezuela toch al jaren slecht zijn. Door het Zuid-Amerikaanse land aan te vallen, wordt indirect ook Mexico onder druk gezet harder op te treden tegen kartels. De Mexicaanse president Sheinbaum zegde begin november al toe dat haar marine gaat ingrijpen tegen drugsbootjes.
reden #2 om wél in te grijpen Maduro is een dictator
Venezuela ligt al sinds begin deze eeuw op ramkoers met Washington, nadat de links-nationalistische populist Hugo Chávez aan de macht kwam. Zijn bewind werd gaandeweg almaar autocratischer en toen hij in 2013 overleed, volgde Nicolás Maduro hem op. De voormalige buschauffeur was in de jaren daarvoor opgeklommen in de chavistische beweging, maar mist het charisma van haar ideologische grondlegger. Het land stortte onder hem verder in, en in 2019 en 2024 wist hij zijn verkiezingen alleen te winnen door een mix van repressie en stembusfraude.
Door Maduro op te laten pakken of hem in ballingschap te dwingen, kan er een meer Washington-gezinde leider aan de macht komen. Het liefst iemand van de oppositie, zoals Nobelvredesprijslaureaat María Corina Machado, en anders een minder anti-Amerikaanse ‘chavista’.
reden #3 om wél in te grijpen Olie kan weer stromen
De ooit florerende Venezolaanse olie-industrie is door wanbeheer en corruptie van de regerende socialistisch partij (PSUV) en door westerse sancties deze eeuw ingestort. Dit terwijl Venezuela over de grootste bewezen reserves ter wereld beschikt en Amerikaanse (en Europese) oliemaatschappijen decennialang goed verdienden aan hun exploitatie.
Een standbeeld in de hoofdstad Caracas eert de Venezolaanse olie-industrie.
Miguel Gutierrez/ANP / EPA
Zoom in
Onder Trump geven de VS weer alle ruimte aan fossiele brandstoffen en blijven ook geïnteresseerd in Venezuela’s bronnen. Raffinaderijen aan de Amerikaanse golfkust zijn ingericht om de typische zware Venezolaanse olie te verwerken. En afgelopen juli nog verlengde de regering-Trump een uitzondering aan de Amerikaanse energiereus Chevron om, ondanks de sancties, met de Venezolaanse staatsoliemaatschappij PdVSA samen te werken bij de export van olie. Mochten de VS er in slagen Maduro weg te krijgen, dan kan er mogelijk meer olie gaan stromen.
reden #4 om wél in te grijpen Minister Rubio zoethouden
De Amerikaanse minister Marco Rubio (Buitenlandse Zaken) was als senator een vroeg en fervent tegenstander van Hugo Chávez en diens links-nationalistische invloed op het continent. Rubio is een zoon van Cubaanse ballingen en Chávez ontwikkelde zich tot een ideologische en steunpilaar van het noodlijdende regime in Havana. Nadat Venezuela zelf instortte, werd het land op zijn beurt financieel gestut door Rusland en China.
Buitenlandminister Marco Rubio (l) fluiterst iets in het oor van president Trump.
Foto Jim WATSON/AFP
Zoom in
Rubio wordt op menig ander buitenlanddossier momenteel gepasseerd, maar in Latijns-Amerika mag hij van het Witte Huis zijn gang gaan. Trump wil Washingtons negentiende-eeuwse hegemonie over het westelijk halfrond herstellen en vooral China’s invloed in Amerika’s achtertuin terugdringen. Door Maduro te wippen kan hij een belangrijk bruggenhoofd van Beijing in Latijns-Amerika weer onder zijn controle krijgen.
reden #5 om wél in te grijpen Migranten (weg)pesten
Trump won de verkiezingen vorig jaar met de belofte de Amerikaanse zuidgrens af te sluiten. Onder zijn voorganger Biden (2021-25) kwamen na het aflopen van de pandemie duizenden migranten per dag het land binnen. Trump zette hen op campagne collectief weg als criminele vreemdelingen, actief in straatbendes en drugshandel. Hij wees daarbij nadrukkelijk naar Venezolanen: zij zouden door het Maduro-regime zijn vrijgelaten uit gevangenissen en gestichten om het „bloed van onze natie te vergiftigen”.
Lees ook
Hoe Trump het land en het leger voorbereidt op ‘oorlog’ tegen ‘de binnenlandse vijand’
In werkelijkheid ontvluchtten circa acht miljoen Venezolanen de afgelopen tien jaar hun land, nadat de economie onder Maduro instortte. Een ‘maximale pressiecampagne’ van sancties die Trump in zijn eerste termijn (2017-2021) tegen Caracas ontketende, joeg die exodus verder aan.
Zelfs als Trumps militaire acties het land zouden destabiliseren, hoeft hij deze tweede termijn minder te vrezen voor een nieuwe asielcrisis: de Amerikaanse zuidgrens zit potdicht. Venezolanen en andere latino’s wagen de reis naar de VS niet langer. Integendeel: sommigen leggen inmiddels de omgekeerde route af – naar huis. Helemaal sinds Trump dit jaar de tijdelijke asielstatus van honderdduizenden Venezolanen introk en zij op den duur het land moeten verlaten. Een nieuwe uittocht uit Venezuela zou, kortom, afgewenteld worden op buurlanden.
reden #1 om níét in te grijpen Het is overdreven
De overgrote meerderheid van de verschillende drugs die de VS gebruiken – cocaïne, crystal meth, heroïne en fentanyl – komt binnen via Mexico. Cocaïne wordt vooral geproduceerd in Colombia, maar nog geen tiende van de Amerikaanse vraag komt het land binnen via de Venezolaans-Caraïbische route. Veel omvangrijker is de smokkel via de Grote Oceaan naar Midden-Amerika en Mexico.
Onder Trump-I traden de Amerikaanse marine en kustwacht ook op tegen smokkelaars op zee. De opvarenden werden toen echter niet gedood, maar opgepakt en aan land gebracht voor berechting. Bij hun rechtszaken en uit mensenrechtenrapporten bleek soms dat het om vissers ging die door drugscriminelen waren omgekocht of bedreigd om drugs mee te nemen.
reden #2 om níét in te grijpen Het is illegaal
Inmiddels worden ook bootjes op die Pacifische route aangevallen, maar net als bij de bombardementen in de Caraïben lijkt een juridische grondslag te ontbreken. De regering-Trump noemt de smokkelaars narcoterroristen, en zette eerder dit jaar al de uit Venezuela afkomstige criminele groepering Tren de Aragua op een terreurlijst. Die is in de VS echter vooral actief in de mensensmokkel en prostitutie, niet zozeer in drugs.
Een vissersboot ligt voor anker bij de Venezolaanse kust, op de achtergrond Trinidad & Tobago.
Foto Marco Bello/REUTERS
Zoom in
Volgen juristen, mensenrechtenorganisaties en kritische Congresleden dreigen Amerikaanse militairen zich schuldig te maken aan buitengerechtelijke executies. Sommige Europese regeringen zijn daarom al gestopt inlichtingen over drugssmokkel te delen met de VS.
In een ogenschijnlijke poging zich juridisch in te dekken, merkte de regering-Trump maandag het zogenoemde Cartel de los Soles aan als terreurgroep. Dit ‘Zonnenkartel’ zou bestaan uit topmilitairen en persoonlijk worden aangestuurd door Maduro, maar volgens experts gaat het eerder om een los verband van corrupte functionarissen, niet om een drugskartel – laat staan een terreurorganisatie.
reden #3 om níét in te grijpen Er is al genoeg olie
De Venezolaanse olie-industrie pompte eind vorige eeuw tot 3,5 miljoen vaten per dag op. Nu zijn dit dagelijks nog maar 1,1 miljoen vaten, waarvan het grootste deel naar China gaat. Er is ruimte om de productie op te schroeven, maar na twintig jaar verwaarlozing zouden Amerikaanse (en andere westerse) maatschappijen vele miljarden moeten investeren. Het is de vraag of ze dat aandurven, na onder Chávez meermaals te zijn getroffen door eenzijdige nationalisaties.
Bovendien is de olieprijs op een relatief laag niveau gestabiliseerd. Wereldwijd blijft het aanbod ruim en de vraag neemt niet erg sterk toe, waardoor in de Amerikaanse energiesector al gewaarschuwd wordt dat oliewinning in eigen land binnenkort amper nog loont. Nog meer olie tot de markt toelaten, zou Trump ten goede komen in de vorm van een (electoraal aantrekkelijk) lage benzineprijs, maar Republikeinse donateurs uit de fossiele industrie minder behagen.
reden #4 om níét in te grijpenHet is niet America First
Hoewel de VS een eventueel gewapend treffen met Venezuela naar alle waarschijnlijkheid makkelijk winnen, zou Trump hiermee een belangrijke belofte uit zijn inauguratierede breken. „We zullen ons succes niet afmeten aan de slagen die we winnen, maar ook aan de oorlogen die we beëindigen, en misschien nog wel belangrijker, de oorlogen waar we nimmer in verzeild raken”, stelde hij begin dit jaar.
Ook kiezers zijn niet happig op een militair avontuur in Zuid-Amerika, blijkt uit peilingen. In een eind november gepubliceerde peiling van CBS en YouGov zei een krappe meerderheid de aanvallen op bootjes te steunen, maar dat de regering beter moet uitleggen waarom ze de bootjes aanvalt en met welk bewijs. Voor ingrijpen in Venezuela is veel minder enthousiasme: zeven op de tien ondervraagden is tegen. Ook onder Republikeinse kiezers leeft er weinig steun voor.
Onder Venezolaanse, Cubaanse en andere rechtse latino-kiezers in Florida zou verwijdering van Maduro wél goed vallen. Hun electorale belang in de zuidelijk staat is echter niet lang meer zo groot als voorheen. Tot 2016 gold Florida als cruciale swing state, maar tegenwoordig lijkt ze ook zonder Cubanen en Venezolanen veilig in Republikeinse handen.
reden #5 om níét in te grijpenHet kan Maduro’s regime sterken
De VS hebben vaker geprobeerd onwelgevallige leiders uit hun ‘achtertuin’ weg te krijgen, met Fidel Castro in Cuba als hardnekkigste weigeraar. Een halve eeuw sancties en een reeks mislukte moordaanslagen sterkte de Cubaanse dictatuur uiteindelijk alleen maar. Alle economische malaise lag aan het Amerikaanse handelsembargo (‘de blokkade’), binnenlandse repressie was gerechtvaardigd omdat de CIA ‘wormen’ (lees: verraders) opzette tegen de Revolutie.
Ook Maduro grijpt het gedreig uit Washington aan om de bevolking te mobiliseren tegen het Yankee-imperialisme. Wat er nog rest aan democratische oppositie in het land, maakt hij verdacht als Amerikaanse pionnen.
Laatste kans voor dialoog?
Te midden van al het wapengekletter blijft Maduro in optredens aandringen op „vrede” en „geen oorlog”, soms ook in gebroken Engels. Na een bezoek van Trumps speciale gezant Ric Grenell, dit voorjaar, liet hij als gebaar van goede wil enkele gevangen Amerikanen vrij. Ook toonde zijn land zich daarna bereid uitgezette Venezolaanse migranten terug te nemen. En ook Trump zei half november nog open te staan voor onderhandelingen.
Eind vorige week zouden de twee presidenten rechtsstreeks gebeld hebben, waarbij ook Rubio meeluisterde, onthulde The New York Times vrijdag. Er werd daarbij zelfs gesproken over ontmoeting tussen Maduro en Trump in de VS, meldt de krant. Dat bezoek komt er vooralsnog niet. Enkele dagen na dit gesprek bestempelden de VS het Zonnenkartel tot terreurgroep.
Muurschildering van Maduro in Caracas.
Foto Gaby Oraa/REUTERS
Zoom in
In eerdere gesprekken zou Maduro de VS al meer toegang tot zijn olievelden hebben aangeboden. De regering-Trump lijkt echter aan te sturen op zijn ballingschap en vervanging door op z’n minst een chavista light. Maduro kan zich – te midden van alle militaire pressie, en paranoïde door het Amerikaanse tipgeld op zijn hoofd – ook blijven ingraven. In dat geval geldt: hoe langer en hoger de VS de druk opvoeren, hoe lastiger het voor Trump wordt om zonder gezichtsverlies niet ook op land in te grijpen.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen