Viereneenhalve maand moest Nederland wachten na de val van het kabinet afgelopen juni om weer naar de stembus te kunnen. Veel langer dan andere Europese landen, die tussentijdse verkiezingen vaak in twee à drie maanden organiseren. Frankrijk en Ierland kunnen het zelfs in drie tot drieënhalve week. Waarom duurt het zo lang in Nederland?
Steeds weer laait deze discussie op na een kabinetsval, om daarna weer te gaan liggen. Maar nu zou er weleens verandering kunnen komen. Want nu zegt ook de Kiesraad, want die gaat erover: het kan sneller.
In een advies aan demissionair minister Frank Rijkaart (Binnenlandse Zaken, BBB), dat hij maandag naar de Tweede Kamer stuurde, schrijft de Kiesraad dat de periode tussen een kabinetsval en de eerste vergadering van de nieuwe Tweede Kamer kan worden ingekort van de 150 tot 160 dagen die het nu meestal duurt, naar negentig dagen.
Zo’n inkorting heeft wel gevolgen. Politieke partijen, mensen die een nieuwe partij willen oprichten en de gemeenten die verkiezingen organiseren moeten dan „ voor tussentijdse verkiezingen”, zegt Kiesraadvoorzitter Wim Kuijken tegen NRC. „Daar zul je dan in moeten investeren, ook met geld. Dan kan het.”
Het Kiesraadadvies volgt op een oproep van een ruime Tweede Kamermeerderheid, eind augustus, om de mogelijkheid tot snellere tussentijdse verkiezingen te onderzoeken.
De meeste tijdwinst is te behalen door minder rekening te houden met vakantieperiodes
De meeste tijdwinst is volgens de Kiesraad te behalen door minder rekening te houden met vakantieperiodes. Als tussen de val van het kabinet en nieuwe verkiezingen een zomervakantie zit, worden er al snel vijftig dagen extra voor uitgetrokken. Dat kan fors minder, denkt de Kiesraad.
Mensen laten stemmen in de zomervakantie lijkt Kuijken „onverstandig”, zegt hij. Dat zou niet goed zijn voor de opkomst. Maar politieke partijen zouden dan bijvoorbeeld wel al hun lijst met kandidaten kunnen inleveren. En gemeenten zouden in die periode stemlokalen en vrijwilligers kunnen regelen.
Gevolgen voor gemeenten
Het vergt wel iets van gemeenten, volgens de Kiesraad, om in kortere tijd bijvoorbeeld alle gebouwen en stembureauleden te regelen voor de stembureaus. Vandaar dat Kuijken het over investeringen heeft. „Je kunt met gemeenten uitzoeken wat zij nodig hebben om altijd klaar te staan. Bijvoorbeeld om actief een te blijven onderhouden. Of door hiervoor meer n van hun eigen ambtenaren.”
De Kiesraad noemt in zijn advies nog tal van opties om sneller naar de stembus te kunnen. Bijvoorbeeld: nieuwe partijen minder, of zelfs helemaal geen tijd meer geven om ná een kabinetsval een nieuwe partijnaam en -logo te registreren. Het register staat immers altijd open voor registratie. Wie wacht tot een kabinet valt, kan daarna alleen nog meedoen met een ‘blanco lijst’.
Ook zouden partijen drie weken minder tijd kunnen krijgen om hun kandidatenlijsten in te leveren. Partijen zullen dan volgens de Kiesraad permanent moeten nadenken over een , nog voordat ze weten dat er nieuwe verkiezingen aankomen. En na een kabinetsval moeten ze in kortere tijd hun ledendemocratie organiseren: het verkiezingscongres waarin de kandidatenlijst wordt vastgesteld.
Wat volgens de Kiesraad niet korter kan, zijn de 44 dagen tussen het inleveren van de kandidatenlijsten en de verkiezingsdag. Nu al zijn er problemen „bij het drukken en verspreiden van stempassen en stembiljetten”, staat in het advies. Ook de periode tussen de stembusgang en de eerste vergadering van de nieuwe Tweede Kamer, nu veertien dagen, kan volgens de raad niet sneller.
Tijdwinst
Hoewel: het kleinere stembiljet, waar een aantal gemeenten de laatste twee verkiezingen mee geëxperimenteerd hebben, zou tot wat extra tijdwinst kunnen leiden. Kuijken: „In proefgemeenten zien we dat het tellen enorm veel sneller gaat.” Ook het drukken en distribueren van de kleinere stembiljetten is makkelijker.
Verkiezingen organiseren in veel minder tijd dan negentig dagen kan in elk geval niet, volgens de Kiesraad. Landen die dat wel doen, hebben vaak „heel andere kiesstelsels”, zegt Kuijken, en stellen andere prioriteiten.
In Nederland wordt toegankelijkheid belangrijk gevonden: zoveel mogelijk mensen moeten kunnen stemmen. Je mag naar ieder stembureau in je gemeente, waar je in sommige landen alleen naar het stembureau in je eigen buurt kunt. Landen die heel snel zijn, doen vaak minder moeite om kiezers in het buitenland te laten meedoen, zegt Kuijken. „Bij ons gaat daar veel tijd in zitten.”
Dus verkiezingen binnen drie weken, zoals in Frankrijk, zit er voorlopig niet in.
Lees ook
Weer naar de stembus: waarom duurt het zo lang en wat kost het eigenlijk per stemgerechtigde?
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen