Aan de Surinamerivier wordt de koning vergiffenis geschonken

Aan de Surinamerivier in Paramaribo neemt koning Willem-Alexander op een met doek beklede stoel plaats, met tegenover hem marron-leider Leslie Valentijn van het Matawai-volk en Gaama Jimmy Toeroemang, leider van de Trio, een van de inheemse volkeren van Suriname. Drie leiders op een plek waar de aarde, water en lucht samenkomen, en het contact met voorouders volgens Surinamers het sterkst aanwezig is.

In 2023 bood de koning excuses aan voor het slavernijverleden en als hoofd van de familie Van Oranje-Nassau vroeg hij om vergiffenis omdat zijn voorouders niet hadden gehandeld ,,tegen deze misdaad tegen de menselijkheid”.

Maar die excuses waren in Nederland gemaakt. Niét hier, op de plek waar drie eeuwen lang de slavernij zich afspeelde en waar de effecten nog altijd voelbaar zijn. Inheemse leiders, nazaten van tot slaaf gemaakten en marronvertegenwoordigers hadden de koning een brief gestuurd. Ze zouden de vraag om vergiffenis ,,in overweging” nemen. En de excuses zouden moeten worden herhaald in Suriname, zodat de voorouders via bepaalde rituelen meegenomen konden worden in het besluit tot vergiffenis.

Siegmien Staphorst, gekleed in een mintgroene koto (traditionele jurk) en bijpassende angisa ( hoofddoek), vertegenwoordiger van de Afro-Surinaamse gemeenschappen, noemt de koning ,,moedig” dat hij is gekomen. ,,Ik denk dat het ook voor hem een emotionele dag is. Ook bij hem gaat het om zijn voorouders, ook hij stelt vragen.”

Iedereen aan de rivier, van wie velen al ruim een jaar met elkaar in gesprek zijn over wat ze van de koning verlangen, is doordrongen van het bijzondere aspect van de middag. Een jaar lang werden er door het hele land zogeheten krutu’s (traditionele vergaderingen) gehouden, met aan het einde een gran krutu.

De koning voelt zelf ook het belang. Hij luistert aandachtig, knikt, vraagt. Als hij later in een kringgesprek het woord krijgt, zegt hij dat hij éérst wil luisteren naar wat de aanwezigen te zeggen hebben.

‘Wij zijn allen producten van slavernij’

De winti-priester die het ritueel aan de rivier leidt, zegt: ,,Wij zijn allen producten van slavernij.” Het doel van de middag is het innerlijk te zuiveren. De priester zegt: ,,We kunnen het verleden niet ongedaan maken, maar wel de groei en bloei van onze nakomelingen bewerkstelligen.”

Er worden stukken rode stof verscheurd en bladeren verkruimeld. Willem-Alexander krijgt het ene uiteinde van een katoenen koord in zijn linkerhand, Jimmy Toeroemang en Leslie Valentijn het andere uiteinde. Dan beloven ze plechtig ,,hard te zullen werken aan de toekomst”.

Koning Willem-Alexander houdt katoenen koord vast tijdens het offerritueel.

Foto Remko de Waal / ANP

Zoom in

Vergiffenis moet de koning dan nog krijgen tijdens een kringgesprek met een aantal inheemse en afro-Surinaamse vertegenwoordigers en marronleiders, in aanwezigheid van de Surinaamse president Jennifer Simons. Koning Willem-Alexander zegt dat hij heel goed beseft dat de pijn doorwerkt. En dat hij aan de rivier stond als verantwoordelijke.

Eerder op de dag, in de Nationale Assemblée, zegt Willem-Alexander al: ,,Bouwen aan de toekomst is alleen zinvol als we rekening houden met het fundament waarop we staan. Dat fundament is ons gedeelde verleden.”

In het kringgesprek vertelt hij ook over zijn eerste buitenlandse bezoek na zijn huwelijk met Máxima, in 2002. Ze gingen naar Ghana, het land waar vanuit veel slaven naar Suriname werden vervoerd. Hij stond toen bij Fort Elmina, nu vlak naast Fort Zeelandia. De cirkel is rond, zegt Willem-Alexander. En nogmaals zegt hij dat hij zich verantwoordelijk voelt, ook voor het helingsproces.

Als degene die het kringgesprek leidt wil afronden, breekt de koning in. Hij kijkt Jimmy Toeroemang aan en zegt dat de inheemse volkeren niet correct zijn meegenomen bij het onafhankelijkheidsproces. Toeroemang heeft eerder verteld dat de Nederlandse aanwezigheid in Suriname ,,verregaande consequenties” heeft gehad. Inheemse groepen strijden nog altijd om landrechten: ,,We moeten nu westerse juridische spelletjes spelen om terug te krijgen wat historisch en spiritueel van ons was.”

In 2015 werd de staat Suriname veroordeeld nadat inheemse groepen een rechtszaak hadden aangespannen bij het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens (ACHR) in Costa Rica voor de erkenning van hun collectieve grondenrechten. Volgens die veroordeling moet Suriname die erkennen en investeren in de ontwikkeling van dorpen. Tot nu weigeren opeenvolgende Surinaamse regeringen uitvoering te geven aan dit zogeheten Kali’na en Lokono-vonnis.

Hesdy Ommen, die namens alle aanwezigen bij het kringgesprek als eerste het woord voert, zegt tegen de koning dat hij ,,ontroerd” is door diens woorden. De excuses die Willem-Alexander herhaalt voor het gezelschap van nazaten worden tenslotte aanvaard, de vergiffenis geschonken.

Lege handen?

Voor de aanwezige Surinamers is het hiermee echter niet afgelopen. Ommen zegt dat nu de weg naar herstel kan beginnen: ,,Excuses vraag je niet met lege handen.” De leiders verwachten een gesprek over verdere herstelbetalingen. President Simons zegt: „De achterstanden zijn groot. Er zijn nooit betaalde lonen. Daar gaan we geen ruzie over maken, maar dat bestaat wel.”

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima tijdens een kringgesprek met vertegenwoordigers van nazaten van tot slaaf gemaakten en inheemse gemeenschappen in Suriname.

ANP POOL REMKO DE WAAL

Zoom in

Nederland heeft 66 miljoen euro opzijgezet om, zoals de regering zegt, ,,geen punt” achter het verleden te zetten maar ,,een komma”. Demissionair minister David van Weel (Buitenlandse Zaken, VVD) zei dat over de invulling van dat geld de komende jaren wordt gesproken.

Tegen het einde van de middag schudden de aanwezigen elkaar de hand. Het koningspaar vertrekt, terwijl het bootje met daarin het vat (mata) met de gebruikte bladeren en het stof in het water wordt gelaten. Een laatste symbolische handeling in de Surinamerivier: de eb zal het verleden wegwassen, de vloed zal zuivering brengen.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

Waarom je NRC kan vertrouwen