Met slechts twaalf gevallen van koperdiefstal leek ProRail drie jaar geleden de diefstal van cruciale spoorbekabeling onder controle te hebben. Maar koperdiefstal is terug van nooit helemaal weggeweest. Een incident tussen ’t Harde en Zwolle zondagavond en de gevolgen voor het treinverkeer maandagochtend bewijzen hoe kwetsbaar het spoor in Nederland is. Ook voor diefstal en beschadiging van koperen bedrading.

Het aantal incidenten van koperdiefstal dat ProRail registreert neemt weer toe. De schade is groter dan voorheen, want de herstelkosten stijgen, onder meer door het tekort aan technici. Daarbij vergroten het achterstallige onderhoud en het intensieve gebruik van het spoor de impact van een poging tot diefstal. De koperprijs die maandag een record bereikte, maakt diefstal van koper alleen maar aantrekkelijker.

Zes vragen over koperdiefstal.

1 Wat is er precies gebeurd zondag?

Zondagavond vond een poging tot koperdiefstal plaats op het treintraject tussen ’t Harde en Zwolle, een belangrijke spoorverbinding tussen het noorden en de rest van Nederland. Een verdachte vernielde zeven kabels langs het spoor, aldus ProRail. De man is aangehouden.

Maandag leidde dit tot een ernstige verstoring van het treinverkeer. Op een omreisroute, tussen Amersfoort en Barneveld, was bovendien een seinstoring. ProRail wist de meeste kabels snel te herstellen, maar na de reparatie moest nog uitvoerig worden getest of het traject weer veilig was.

2Waarom heeft een poging tot koperdiefstal zoveel invloed?

Zonder koper geen treinverkeer. Koperdraad wordt gebruikt voor wissels, seinen en andere beveiligingssystemen. Daarom is het tegengaan van koperdiefstal al jaren een topprioriteit voor ProRail.

Begin 2023 meldde de spoorbeheerder dat koperdiefstal steeds minder vaak voorkomt. In 2022 vonden twaalf diefstallen plaats. In 2019 waren er nog 65 incidenten, in 2012 nog meer dan vijfhonderd. Maar de laatste twee jaar lijkt het aantal weer te stijgen. ProRail telde vorig jaar ruim zestig diefstallen en dit jaar al 64. Opvallend genoeg hadden de laatste drie incidenten (zondag, half november en eind augustus) allemaal plaats in de regio Zwolle. Ook in Zeeland komt koperdiefstal geregeld voor.

ProRail meldde in 2017 een schade van ruim een half miljoen euro door koperdiefstal. Nu stelt een woordvoerder dat het misdrijf ”de samenleving meerdere miljoenen per jaar” kost. Herstel is kostbaar. ProRail heeft daarvoor gespecialiseerd personeel nodig en dat is schaars. In augustus lukte het ProRail nog net om genoeg bekwame lassers te vinden om de gevolgen van koperdiefstal aan de Hanzenboog bij Zwolle ongedaan te maken.

3Wat doen ProRail en justitie tegen koperdiefstal?

Koperdiefstal blijft lastig te voorkomen, stelde de spoorbeheerder bij een eerdere poging, alleen al vanwege de lengte van het Nederlandse spoornet (zevenduizend kilometer). ProRail plaatst meer hekken rond het spoor, ook vanwege de veiligheid, en veiligheidscamera’s. Beveiligers (met honden) surveilleren ook vaker.

Verder kan het koper worden gemerkt (met synthetisch DNA) zodat de herkomst te traceren valt als (gestolen) materiaal wordt aangeboden bij inkopers. Daar moeten verkopers zich ook identificeren, hebben ProRail, justitie en de Metaal Recycling Federatie afgesproken. Maar dat geldt niet voor koper dat naar het buitenland verdwijnt. Soms vervangt ProRail koper ook door aluminium.

Verder werkte de spoorbeheerder enkele jaren samen met politie, het Openbaar Ministerie en het ministerie van Justitie en Veiligheid om koperdiefstal tegen te gaan (‘Actie Koperslag’). Dat betreft niet alleen koperdiefstal rond het spoor. Zo houden koperdieven ook van bronzen beelden, gedenkplaten, elektriciteitskabels en liftbekabeling. In 2012 werd een standbeeld van schrijver Simon Carmiggelt en zijn vrouw Tiny gestolen uit het dorp De Steeg (Rheden). Dat werd later in stukken gezaagd teruggevonden.

4Wat levert een paar meter koperdraad eigenlijk op?

Lastig te zeggen, het hangt af van de kwaliteit van het materiaal en de prijzen in het circuit. Als je afgaat op de huidige prijs op de wereldmarkt levert een achterbak met pakweg 50 kg koperdraad ruim 500 euro op. Een stuk meer dan voorheen, want koper wordt schaars.

Dat zie je aan de koperprijs. Die bereikte maandag op de Londense metalenmarkt (LME) een record. Voor een ton koper betaalde een handelaar maandag bijna 11.300 dollar (9.700 euro). Begin 2025 was dat nog minder dan 8.800 dollar, een stijging van ruim 28 procent in elf maanden tijd. Goud en zilver kennen dit jaar ook een sterke prijsstijging.

5Waarom is koper nu zo duur?

Dat ligt aan de vraag én het aanbod. Het metaal wordt gebruikt in de bouw en infrastructuur, maar bijvoorbeeld ook in smartphones, computers en datacenters. Kabels, connectoren en transformators bestaan voor een belangrijk deel uit koper. In datacenters die nu worden gebouwd voor AI-toepassingen speelt koper een belangrijke rol. Het metaal geleidt elektrische stroom goed. Ook in de energietransitie wordt veel gebruikgemaakt van koper.

Het aanbod blijft achter bij de vraag. Doordat jarenlang te weinig koper is gedolven en de vraag door alle investeringen in AI nu ineens hard toeneemt, tekent zich een flink tekort af, stelt onderzoeksbureau BloombergNEF. 

Een aantal kopermijnen kon dit jaar niet op volle kracht draaien, onder meer door overstromingen. Daardoor valt de productie tegen. Handelaar Mercuria Energy Group waarschuwde vorige week dat er in 2026 al grote tekorten kunnen ontstaan.

6Waar komt koper vandaan?

Het is goed een onderscheid te maken tussen kopererts, dat in mijnen wordt gedolven, en geraffineerd koper. Dat is kopererts dat via smelten of elektrolyse geschikt wordt gemaakt voor industriële toepassingen.

De grootste kopermijnen ter wereld bevinden zich in Chili, Indonesië en Peru. Een groot deel van het daar gewonnen erts gaat naar China. Dat land is verantwoordelijk voor ongeveer 50 procent van de productie van geraffineerd koper. In de handelsoorlog tussen China en de VS dreigt Trump importheffingen op te leggen voor geraffineerd koper. Amerikaanse handelaren kopen daarom nu vast op grote schaal koper in, wat de prijs verder opdrijft.

Het openen van een nieuwe mijn om op korte termijn aan de koperbehoefte te voldoen is onbegonnen werk. Het duurt volgens databureau S&P Global gemiddeld zeventien tot negentien jaar van de ontdekking van een koperertsbron tot volledige werking van een nieuwe mijn. De kosten om een nieuwe mijn te exploiteren bedragen over het algemeen meer dan een miljard dollar.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.

Waarom je NRC kan vertrouwen