CDA-Kamerlid Harmen Krul kon het woensdagavond in het late Kamerdebat niet vaak genoeg herhalen: het is voor zijn partij een dilemma. Steun je de mogelijkheid om menselijk leed te voorkomen of kies je voor de beschermwaardigheid van het leven? Toch neigt zijn partij ernaar een historisch besluit te nemen en in te stemmen met een gevoelig wetsvoorstel om het kweken van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek mogelijk te maken. „Het CDA steekt een Rubicon over. Dit is een principieel nieuwe stap”, constateerde SGP-Kamerlid Diederik van Dijk teleurgesteld. Dinsdag wordt er gestemd over de ingediende amendementen en moties, de week erop over het wetsvoorstel.
De medisch-ethische kwestie draait om een gevoelig initiatiefwetsvoorstel van de Kamerleden Jan Paternotte (D66) en Harry Bevers (VVD). Het onderzoeken van embryo’s in de eerste dagen moet de kans op succesvolle ivf-behandelingen vergroten. Slechts 25 procent van de behandelingen lukt nu. Drie pogingen worden vergoed vanuit het basispakket, daarna moeten mensen het zelf betalen; dat kost duizenden euro’s per keer. Daarnaast zou het onderzoek ook kennis kunnen opleveren over het aanpakken van bijvoorbeeld erfelijke ziekten of ernstige genetische afwijkingen.
Volgens de Embryowet uit 2002 mag nu alleen onderzoek worden gedaan op overgebleven embryo’s die niet gebruikt worden door wensouders. Maar die embryo’s zijn drie tot vijf dagen, dat is al te oud voor goed onderzoek naar het prille begin van de bevruchting, stellen Paternotte en Bevers. De Embryowet ging ervan uit dat het kweekverbod tijdelijk zou zijn en zou worden opgeheven als er maatschappelijk draagvlak voor is. Er volgden de afgelopen decennia drie wetsevaluaties. Alle drie kwamen ze tot de conclusie dat het verbod van tafel kon, maar het gebeurde niet omdat er nooit een politieke meerderheid voor te vinden was. De wet is sinds 2002 dan ook nooit ingrijpend gewijzigd.
CDA is cruciaal
Ook in de vorige Kamer-samenstelling leek de meerderheid voor aanpassing nog ver weg, maar dankzij de forse groei van het progressieve D66 en het verdwijnen van het conservatieve NSC lijken de kansen gekeerd. D66, VVD, GroenLinks-PvdA en SP, samen goed voor 71 zetels, zijn voor. De initiatiefnemers rekenen ook op steun van Partij voor de Dieren (3 zetels) en Volt (1). Daarmee zijn precies 75 zetels binnen, eentje te weinig voor een meerderheid. D66 en VVD kijken dan ook reikhalzend uit naar wat de CDA’ers gaan doen. Eén CDA-Kamerlid dat steun geeft en het voorstel is erdoor. Bij de meeste partijen mogen Kamerleden bij medisch-ethische onderwerpen individueel beslissen of ze voor of tegenstemmen.
Vroeger was steun van het CDA voor een dergelijk voorstel vrijwel ondenkbaar, maar ruim drie jaar geleden stelde het Wetenschappelijk Instituut van de partij in een rapport al dat het kweken van embryo’s gerechtvaardigd is als daarmee erfelijke ziekten kunnen worden voorkomen. Volgens theoloog en schrijver van het rapport André Poortman – die als de nummer 19 van de kandidatenlijst net buiten de Kamer viel – sprak het CDA tot dan toe over medische ethiek in „niet meer dan wat open deuren en gemeenplaatsen”, terwijl de partij juist voorloper zou moeten zijn.
Het laatste verkiezingsprogramma meldde niets over de Embryowet, maar bood wel ruimte: „Het CDA wil een maatschappelijk gesprek voeren over grenzen, consequenties en mogelijkheden van nieuwe medische en medisch-technologische ontwikkelingen.”
De CDA-fractie volgt nu diezelfde lijn. Net als in een eerder debat in september zei Krul woensdag dat een embryo altijd „beschermwaardig is”, maar dat dat niet „absoluut” is. Hij vindt het ook belangrijk dat het kweken van embryo’s voor onderzoek ernstige ziekten als huntington en taaislijmziekte mogelijk kan voorkomen, en zei „grote waarde te hechten aan de bevordering van de voortplantingsgeneeskunde. Kinderloosheid is ook relatief ernstig lijden”.
Voorzichtigheid
Het CDA neigt daarom in te gaan stemmen met het wetsvoorstel, al bouwde Krul de nodige voorzichtigheid in. Hij noemde extra voorwaarden waaraan het voorstel moet voldoen. In een amendement schreef hij een „extra slot op de deur” te willen om te voorkomen dat „de deur wordt opengezet voor verdergaande maatschappelijk controversiële technieken”. Daarvoor moeten er veel zwaardere straffen komen voor onderzoekers die de regels overtreden: maximaal twee jaar celstraf, een verdubbeling van nu. Ook wil de partij dat elk jaar het aantal goedgekeurde en afgekeurde onderzoeksvoorstellen voor het kweken van embryo’s wordt gerapporteerd.
Dinsdag 9 december wordt gestemd over deze amendementen, de partij wil daarna nog een week bedenktijd voordat op dinsdag 16 december over het wetsvoorstel zelf wordt gestemd. Op de vraag van Mirjam Bikker (ChristenUnie) of het CDA het wetsvoorstel af gaat wijzen als niet aan de CDA-voorwaarden wordt voldaan, wilde Krul „geen eensluidend antwoord geven”. Hij noemde zijn voorwaarden alleen „belangrijk”.
De ChristenUnie en de SGP, felle tegenstanders van het voorstel, zagen woensdagavond hun voormalige medestander CDA in de verte verdwijnen. Zelfs het door de SGP’er Van Dijk in de strijd gegooide oud-CDA-Kamerlid Clémence Ross-van Dorp – die in 2001 nog pleitte voor een verbod op het kweken van embryo’s – hielp niet. Krul: „Je kunt tegen deze wet stemmen, maar daarmee is het ethische dilemma niet weg. De politiek heeft zich nog steeds te verhouden tot de vraag hoe met technologie ernstig lijden voorkomen kan worden. Dat kunnen wij niet met elkaar wegtoveren.”
Lees ook
VVD en D66 willen af van verbod op kweken embryo’s voor onderzoek
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.
Waarom je NRC kan vertrouwen