Een kabinet dat erin slaagt twee keer te vallen. Problemen die blijven liggen. Partijen die worden uitgesloten. Oorlogstaal vanuit Rusland en een Amerikaanse president die Europa niet meer dreigt te helpen. Het brengt de kiezer in 2025 in beweging. Door het verlangen van de kiezer naar daadkracht, positiviteit en fatsoen winnen de middenpartijen aan populariteit. Een terugblik op het politieke jaar.
Defensie en veiligheid worden belangrijk
Op de rechterflank lijkt in januari 2025 de partij van Geert Wilders onaantastbaar. Met 38 zetels in de peilingen staat de PVV ver voor op de nummer twee: GroenLinks-PvdA met 24 zetels. De kiezers van de grootste partij snakken ernaar dat er iets wordt gedaan op het gebied van migratie. En verwijten andere partijen dat dat tot dan toe nog niet lukt.
In het voorjaar trekt de VVD kiezers naar hun partij door te focussen op defensie en veiligheid. De oorlog in Oekraïne lijkt oneindig en Trump dreigt Europa niet meer bij te staan. Dat Geert Wilders zich niet keihard uitspreekt voor Oekraïne keuren behoorlijk wat PVV-stemmers af.
Wilders laat kabinet vallen
In mei staan alle toenmalige coalitiepartijen, PVV, NSC en BBB, op verlies in de zetelpeiling, behalve de VVD. Die staat op winst. Tussen al het geruzie van de onervaren partijen in het kabinet Schoof, is de VVD, op dat moment, een baken van bestuurlijke rust.
Maar Geert Wilders voelt zijn kiezers goed aan door in juni op het thema migratie het kabinet te laten vallen. ‘Eindelijk slaat hij met zijn vuist op tafel’, wordt gezegd. Hij wint kiezers terug en ze blijven hem lang trouw: ‘Als Wilders genoeg zetels heeft, kan hij pas echt aan de slag’, denken veel stemmers.
Je hebt onze overige cookies (nog) niet geaccepteerd.
Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de overige cookies.
Wijzig cookiesCoenradie-effect
JA21 maakt in juni een flinke sprong van 2 naar 9 zetels in de peiling als de populaire oud-staatssecretaris en PVV’er Ingrid Coenradie zich bij de partij aansluit. Kiezers vinden haar slim en eerlijk. Met dit aantal zetels is JA21 opeens een partij op rechts om rekening mee te houden.
In de zomer verdampt de premierwaardigheid die VVD-leider Yeşilgöz nog in het voorjaar uitstraalde. Ze laat zich fel uit over het feit dat zanger Douwe Bob niet wilde optreden bij een Joods voetbalfeest. Haar achterban vindt het ‘populistisch’ en ’te fel’. Niet wat ze willen van een premier, die juist moet verbinden. De VVD heeft moeite het vertrouwen weer terug te winnen.
Rechts versnippert
Pas vlak voor de verkiezingen in oktober kantelt het politieke landschap echt op rechts. Doordat de VVD en het CDA blijven vasthouden aan het uitsluiten van de PVV komt er twijfel. ‘Is de stem op de PVV niet een verloren stem?’ Migratie blijft voor deze kiezers een belangrijk thema, maar in het stemhokje vinken sommige PVV’ers ‘dan toch maar’ de VVD aan. Of JA21, een partij die níet wordt uitgesloten.
Ook de nieuwe partijleider van Forum voor Democratie, Lidewij de Vos, wint kiezers van de PVV. Rechtse kiezers noemen haar een ‘aanwinst’ die weer op een frisse manier weet te verwoorden wat zij belangrijk vinden, vooral als het gaat om migratie. Andere PVV-stemmers raakten het vertrouwen in de politiek volledig kwijt, en besloten daarom helemaal niet te gaan stemmen.
Het midden trekt kiezers aan
In januari staat het CDA op 16 zetels in onze peiling. Na de val van het kabinet in juni krijgt de partij echt vleugels. De oproep van Henri Bontenbal voor fatsoen, respect en zijn eerlijke en evenwichtige uitstraling spreekt veel kiezers aan, na twee jaar Haagse ruzie. In juli komt het CDA op 23 zetels. Bontenbal mag voorzichtig dromen van het premierschap.
Dan is er halverwege oktober het RTL-debat. Wilders zegt af en Rob Jetten, de leider van D66, mag ‘last minute’ zijn plek overnemen. Jetten valt op door zijn positieve energie en debattechniek. Als een paar dagen later de leider van het CDA in ‘Nieuwsuur’ zegt dat religieus onderwijs mag botsen met grondrecht van gelijkheid, schrikt dat een substantieel deel van de potentiële niet-gelovige-CDA-stemmers af. En daar profiteert D66 van.
Je hebt onze overige cookies (nog) niet geaccepteerd.
Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de overige cookies.
Wijzig cookiesDe winnaarsmentaliteit van Jetten
Gedurende de hele verkiezingscampagne zien we in onze onderzoeken dat Henri Bontenbal het hoogst scoort op premierwaardigheid. Zowel linkse als rechtse kiezers vinden hem aardig overkomen. VVD- en GroenLinks-PvdA-kiezers vinden hem zelfs sympathieker dan hun ‘eigen’ partijleiders Yeşilgöz en Timmermans. Kiezers verlangen naar een premier die verbindt en de-escaleert.
De partijleider die in de buurt komt van de premierwaardigheid van Bontenbal, in ons onderzoek een dag voor de verkiezingen, is Rob Jetten. Jetten scoort daarnaast het hoogst op debatvaardigheid. Hij weet er met zijn winnaarsmentaliteit kiezers van te overtuigen dat D66 de grootste kan worden. Veel links progressieve kiezers, die hopen dat Geert Wilders niet in het Torentje komt, gaan in het stemhokje daarom voor Rob Jetten.
Links wint geen kiezers van rechts
Het levert GroenLinks-PvdA een teleurstellende verkiezingsuitslag op. Het hele jaar bleef de partij stabiel in de peilingen. Maar 1+1 werd geen 3. Partijleider Frans Timmermans kon niet de nieuwe kiezers aantrekken waarop de partij hoopte.
Net zoals alle linkse partijen slaagt GroenLinks-PvdA er, opnieuw dit jaar, niet in om van het midden en rechts kiezers af te snoepen. Ook in 2025 is migratie het dominante thema voor rechtse kiezers. De roep om verandering, op dat gebied, maakt de overstap naar links te groot.
NSC verdwijnt uit Den Haag
Ook kenmerkend voor 2025 is het verdwijnen van de partij Nieuw Sociaal Contract (NSC). Van de 20 zetels bij de verkiezingen in 2023, was sinds augustus in de zetelpeiling van Verian geen zetel meer over. Kiezers gingen (terug) naar het CDA, maar ook naar JA21, SGP, D66 en de SP.
De politicus Omtzigt wist in eerste instantie heel goed mensen van verschillende politieke kleuren aan zich te binden, die op zoek waren naar vernieuwing. Maar in 2025 blijkt definitief dat de partij dat niet waar kan maken. In de samenwerking met de PVV en in uitvoering is het heel lastig kiezers met zulke verschillende kleuren tevreden te stellen.
2025: Vertrouwen in politiek op dieptepunt
Nadat eind augustus ook NSC uit de coalitie stapt, is in september het vertrouwen in de politiek op een historisch dieptepunt: 15 procent. Zeker rechtse kiezers die hoopten dat kabinet Schoof iets voor elkaar zou krijgen, zeggen erg teleurgesteld te zijn: ‘Landelijke politiek, wat is dat? Ze zijn alleen maar met hun partij bezig en pakken echte problemen niet aan.’
Het lage vertrouwen verklaart voor een deel de bewegingen die de kiezers maken. Klaar met het zooitje in Den Haag trekken kiezers van links en rechts naar de middenpartijen met bestuurlijke ervaring. Op rechts is er niet meer één partij de grootste. Rechtse kiezers waaieren onder andere uit naar ‘steviger’ rechts, een proteststem op Forum voor Democratie, of ‘vertrouwd’ rechts, de VVD.
Je hebt onze overige cookies (nog) niet geaccepteerd.
Doet dit onderdeel van deze website het niet? Voor een volledig werkende website accepteer je hier de overige cookies.
Wijzig cookies’Het kan wel’ in 2026?
Met de verkiezingen achter de rug probeert Jetten, de leider van D66, een regering te formeren. De verkiezingen en de uitslag zorgden in elk geval voor een licht herstel van het vertrouwen in de politiek. De helft van alle kiezers (52 procent) is positief over het tussenrapport van D66 en CDA: ‘Voor het eerst in lange tijd gaat het weer over de inhoud’, wordt gezegd.
Hoewel de meeste mensen (61 procent) vanwege de stabiliteit de voorkeur geven aan een meerderheidskabinet, waarin de regering meer dan 75 zetels telt, groeit de acceptatie van een minderheidscoalitie. Doordat er meerdere partijen worden uitgesloten, is misschien een coalitie van D66, CDA en VVD wel het meest stabiel, zeggen kiezers. De hoop is in elk geval dat de politiek in 2026 laat zien dat ‘het wel kan’.