De tweede ambtstermijn van Donald Trump is revolutionair begonnen. De Amerikaanse president heeft het leger ingezet voor ordehandhaving in eigen land, overal zwermen gemaskerde agenten van de vreemdelingenpolitie die mensen aanhouden die eruit zien als migranten en hen uitzetten naar willekeurige delen van de wereld. Ook tientallen Amerikaanse staatsburgers zijn zo ten onrechte vastgehouden. In het Caribisch gebied bombardeert de Amerikaanse luchtmacht burgerbootjes, die volgens de regering drugs naar de Verenigde Staten smokkelen – zonder dat daar nog bewijs voor is geleverd.
Al deze gedragingen, die op gespannen voet staan met de Amerikaanse grondwet en de rechtsstaat, kon de regering-Trump uitvoeren omdat aan één belangrijke voorwaarde is voldaan: de functionarissen die ze uitvoeren zijn loyaal aan de president terwijl degenen die bezwaar zouden kunnen maken tegen de gang van zaken, van hun positie zijn verwijderd. Die voorwaarde komt uit de handleiding voor de revolutie: Mandate for Leadership: The Conservative Promise, ook wel bekend als Project 2025.
Het is geschreven onder leiding van de conservatieve denktank The Heritage Foundation en veel van de auteurs hebben inmiddels functies in de regering van Trump – hoewel die tijdens zijn campagne steevast ontkende iets van het project af te weten. Het boekwerk telt bijna duizend pagina’s en is vooral gericht op het kleiner maken van de federale overheid, het schrappen van regels voor het bedrijfsleven en het uitwissen van de sporen van progressief beleid. Belangrijkste prioriteit is: „Het ontmantelen van de bureaucratie.”
Lees ook
Met het vergaande ‘Project 2025’ willen Republikeinen onder Trump de tijd terugdraaien
In dat licht moeten dus de massa-ontslagen van begin 2025 worden bekeken, die het schaduwministerie DOGE (Department of Government Efficiency) onder leiding van Elon Musk heeft uitgevoerd. Hoewel de troepen van Musk hun resultaten schromelijk overdreven, staat wel vast dat vele tienduizenden ambtenaren zijn ontslagen, volgens sommige schattingen zelfs enkele honderdduizenden. Volgens James Goodwin, mede-directeur van de progressieve denktank Center for Progressive Reform, is het vrijwel onmogelijk om tot preciezere aantallen te komen omdat vele werknemers bij de rechter hun ontslag hebben aangevochten.
Het inkrimpen van de federale overheid is een oude wens aan de rechterkant van het politieke spectrum. Sinds Ronald Reagan, de conservatieve icoon van de jaren 80, zei dat de griezeligste woorden in de Engelse taal zijn: „I’m from the Government and I’m here to help”, heeft elke Republikeinse president het gepropageerd.
Maar de aanval op de federale overheid in 2025 is anders dan alle voorgaande, zegt Goodwin. Ditmaal is het doel niet de reductie van overheidspersoneel, maar hun vervanging. „Project 2025 is de conservatieve visie op big government, en dat is een hele verandering voor de Republikeinse Partij ten opzichte van nog maar vijf jaar geleden.”
Volgens Goodwin heeft de conservatieve beweging ook een ‘grote overheid’ nodig om zijn doelen te bereiken. Deregulering om vrij baan te maken voor het bedrijfsleven zou nog wel met minder ambtenaren kunnen, maar de maatschappelijke doelen van de revolutie niet. „Project 2025 eist terugkeer naar de traditionele rolverdeling tussen man en vrouw, naar een onderscheid tussen verschillende etnische groepen, zoals was vastgelegd in de racistische Jim Crow-wetten. De vrije markt regelt zulke zaken niet, dat kan alleen de overheid.”
Project 2025 werkt aan de gelijkschakeling van de ambtenarij met de ideeën van de president
Dus moeten de ambtenaren die in Washington en bij de federale diensten in het land werken, mensen die vanuit een professionele opvatting hun taken vervulden voor zowel Democratische als Republikeinse presidenten, het veld ruimen om plaats te maken voor ambtenaren van conservatieve snit. Project 2025 werkt aan de gelijkschakeling van de ambtenarij met de ideeën van de president.
De ironie is dat Trump in zijn verkiezingscampagne felle kritiek heeft geleverd op de veronderstelde partijdigheid van federale ambtenaren en diensten. Nu hij president is, is partijdigheid een vereiste voor federale ambtenaren. Journalistiek onderzoeksplatform ProPublica wist de hand te leggen op veertien uur aan videomateriaal waarmee Project 2025 nieuwe rekruten selecteert en opleidt. Een van de video’s heet: ‘Hoe door de president benoemde ambtenaren op elk niveau van de organisatie invloed kunnen uitoefenen op het beleid.’ Daarin legt een ervaren ambtenaar, voormalig lid van de Nationale Veiligheidsraad uit waar ze op let bij sollicitatieprocedures. Op ervaring, natuurlijk. Maar vooral: „Ze moeten echt helemaal achter de conservatieve ideeën staan die de president tijdens de campagne heeft aangekondigd.”
Het is een echo uit het voorwoord van het Mandate for Leadership: „Ons doel is om een leger bijeen te brengen van overtuigde, geselecteerde, getrainde en goed voorbereide conservatieven die vanaf de eerste dag aan de slag kunnen.”
Verschillende progressieve organisaties houden bij hoe ver de uitvoering van de plannen uit Project 2025 al is gevorderd. Laatste telling: 48 procent. De grote vervanging ligt op koers – zes voorbeelden.
JustitieNieuwe hoofdaanklager: Lindsey Halligan vervangt Erik Siebert
Lindsey Halligan
Zoom in
Erik Siebert
Zoom in
Foto’s epa/anp, AP
„Hij is niet vertrokken, ik heb hem ontslagen”, schrijft president Trump op 20 september. Hij heeft het over Erik Siebert, zijn eigen kandidaat voor de positie van hoofdaanklager in het rechtsarrondissement oost-Virginia. Waarom wilde Siebert zelf vertrekken? Omdat de president hem onder druk zette om specifieke personen te vervolgen en Siebert en zijn staf onvoldoende bewijs konden verzamelen om strafvervolging in te stellen.
Trump, die zich steeds luidkeels beklaagde over het rechtssysteem dat onder president Biden tegen hem als politieke rivaal in stelling zou worden gebracht, heeft als president het ministerie van Justitie opdracht gegeven zijn eigen (politieke) tegenstanders te vervolgen. In minister Pam Bondi vindt hij telkens een bondgenoot. Maar in de uitvoering stokt het, omdat het Openbaar Ministerie domweg geen aanklacht kan opstellen bij gebrek aan bewijs.
Zo liep tot dusver ook de vervolging van Letitia James vast, de New-Yorkse aanklager die een veroordeling van Trump wegens fraude wist te bewerkstelligen. Evenzo die van James Comey, de FBI-directeur die in 2017 ‘nee’ zei, toen president Trump hem in het kader van ‘loyaliteit’ vroeg om het FBI-onderzoek naar zijn banden met Rusland stop te zetten.
Na het vertrek van Siebert nomineerde de president Lindsey Halligan als hoofdaanklager in Virginia – met de nadrukkelijke opdracht om James en Comey te vervolgen. Tot dat moment was Halligan, een advocaat die nog nooit in een strafzaak had gepleit, secretaresse op het Witte Huis. De zaak die ze aanspande tegen Comey, liep vorige maand uit op een reeks vernederingen. Halligan moest voor de rechter toegeven dat de grand jury, de vergadering van willekeurig geselecteerde burgers die moet vaststellen of het OM voldoende bewijs heeft om vervolging in te stellen, van haar nooit de definitieve tenlastelegging te zien had gekregen. Ze bleek het met de voorzitter van de jury op een akkoordje te hebben gegooid.
Op 24 november gaf de rechter in deze zaak de advocaten van Comey gelijk: de aanstelling van Halligan was onwettig en ze werd ter plekke uit haar functie ontheven. De zaken tegen Comey en James werden zo van tafel geveegd.
PolitieTerrorismepreventie: Thomas Fugate vervangt William Braniff
Thomas Fugate
Zoom in
William Braniff
Zoom in
Foto’s United States Department of Homeland Security, linkedin
Toen Thomas Fugate in het voorjaar van 2025 werd benoemd op een positie bij de FBI waar hij verantwoordelijkheid draagt voor terrorismepreventie, zochten zijn collega’s en specialisten op dit terrein op zijn LinkedIn-pagina tevergeefs naar zijn achtergrond als terrorisme-expert. Fugate was op dat moment niet veel meer dan een 22-jarige oud-campagnemedewerker, voormalig supermarktmedewerker en oud-stagiair bij de rechtse denktank The Heritage Foundation (de kraamkamer van Project 2025). En hij was secretaris-generaal geweest bij een Verenigde Naties-rollenspel op de universiteit.
De pas een jaar eerder afgestudeerde Fugate was als directeur van Center for Prevention Programs and Partnerships (in de wandeling CP3 genoemd) de opvolger van William Braniff, een wetenschapper met een lange staat van dienst op het gebied van contraterrorisme. Braniff stapte in maart dit jaar op uit protest tegen door de regering-Trump opgelegde bezuinigingen. Hij zou nog eens 20 procent van de medewerkers in zijn toch al ingekrompen afdeling moeten ontslaan, en dat weigerde hij.
Nog niet zo lang geleden telde de afdeling tachtig medewerkers, onder Fugate zijn het er minder dan twintig, aldus journalistiek onderzoeksplatform ProPublica. Toen een Democratische senator in juli kritische vragen stelde over de aanstelling van Fugate, antwoordde een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Veiligheid: „Helaas werd CP3 onder de regering-Biden ingezet als wapen tegen politieke tegenstanders en was zijn voornaamste doel het verstrekken van geld aan progressieve groepen.”
FinanciënCentrale bank:
Stephen Miran
Zoom in
Adriana Kugler
Zoom in
Foto’s federal Reserve
Als president is Trump hard gebotst op een onafhankelijk instituut dat wordt geleid door iemand die hijzelf in 2018 heeft benoemd. Als hij daar spijt van heeft, dan is het omdat Jerome Powell, president van de Federal Reserve, de centrale bank, zijn onafhankelijkheid serieus neemt. Tot groot ongenoegen van een president die alleen maar ja-knikkers tolereert.
Powells tweede termijn loopt volgend jaar af, waarna Trump een minder onafhankelijke voorzitter kan voordragen. Maar de Fed is niet alleen onafhankelijk dankzij de voorzitter. Er is een stevige structuur om de bank gezet, juist om te garanderen dat het rentepeil niet wordt bepaald door de nukken van de politiek van alledag. En daarom is Trump bezig het breekijzer in die structuur te zetten. Hij heeft dit jaar twee mensen in het zevenkoppige bestuur kunnen benoemen en hij probeert via de rechter ook nog een derde lid tot aftreden te dwingen.
Een van Trumps zetbazen in de bestuursraad van de Fed heet Stephen Miran. Hij is een econoom die een tamelijk onnavolgbaar essay over de positie van de dollar heeft geschreven, waarvan de brutale kern lijkt te zijn dat andere landen de VS geld moeten géven om de dollar als ’s werelds reservemunt te kunnen behouden.
Op de website van de Fed staat over de benoeming van Miran dat hij „op 16 september 2025 is aangetreden om een nog niet volgemaakte termijn te vervullen”. Die ‘niet volgemaakte termijn’ was van Adriana Kugler, voormalig directeur van de Wereldbank, die in 2023 werd aangesteld door Biden. Op 1 augustus dit jaar kondigde ze haar voortijdige vertrek aan. In november bleek dat er onderzoek was gedaan naar mogelijke misdragingen van Kugler met aandelenhandel.
EconomieArbeidsstatistiek: E.J. Antoni vervangt (uiteindelijk toch niet) Erika McEntarfer
E.J. Antoni
Zoom in
Erika McEntarfer
Zoom in
foto’s The Heritage Foundation, United States Department of Labor
President Trump vindt het lastig om om te gaan met harde cijfers. De inflatie noemt hij een verzinsel van zijn Democratische tegenstanders. Negatieve rapportcijfers over zijn prestaties zijn volgens hem afkomstig van vijandige media. Toch kwam het als een grote schok toen de president een vrouw ontsloeg wier werk het was betrouwbare cijfers over de economie te publiceren.
Erika McEntarfer was tot 1 augustus hoofd van het Bureau of Labor Statistics (BLS), de dienst die verantwoordelijk is voor het verzamelen, verwerken en analyseren van statistieken over de economie – een vitaal en tot dusver onafhankelijk opererend instituut, dat vooral bekend is van zijn maandelijkse jobs report: hoeveel banen zijn erbij gekomen in de afgelopen maand?
Op 1 augustus publiceerde het BLS een banenrapport waaruit bleek dat de Amerikaanse economie haperde. Er waren in de maand juli slechts 73.000 nieuwe banen bijgekomen (ongeveer de helft van het aantal in dezelfde maand in 2024) en de werkloosheid was iets gestegen.
Voor Trump geen reden om zijn beleid bij te stellen, maar om de boodschapper verantwoordelijk te stellen. Wijzend op het feit dat het BLS de cijfers over mei en juni substantieel had bijgesteld – een normale gang van zaken bij het verzamelen van deze statistieken, zij het ditmaal met een bijzonder grote aanpassing tot gevolg – riepen de president en zijn economische adviseurs dat de ‘partijdige’ McEntarfer de cijfers had verdraaid om de huidige regering er slechter te laten uitkomen.
Na het ontslag schoof Trump E.J. Antoni naar voren, een man zonder aanwijsbare ervaring in het aanleggen van grote databestanden, werkzaam bij The Heritage Foundation en al langer verklaard criticus van het BLS, dat volgens hem ‘fopcijfers’ zou publiceren. In september trok de regering de nominatie weer in. Het jongste rapport van het BLS liet iets betere cijfers zien dan economen hadden verwacht – maar dat is niet abnormaal.
GezondheidszorgInenting: Jim O’Neill vervangt Susan Monarez
Jim O’Neill
Zoom in
Susan Monarez
Zoom in
foto’s U.S. Deputy Secretary of Health and Human Services, CDC
Microbioloog Susan Monarez werd vlak na het aantreden van president Trump op 20 januari voorgedragen als hoofd van het CDC, de Amerikaanse evenknie van het RIVM. Zo was ze als wetenschapper (zij het geen medicus) verantwoordelijk voor het federale inentingsprogramma. Het geval wil dat het CDC valt onder het ministerie van Volksgezondheid dat sinds januari wordt geleid door een overtuigd vaccinscepticus, minister Robert F. Kennedy, die het CDC omschreef als een „beerput van corruptie”. Hoe lang zou dat goed gaan?
Niet lang. In augustus begon een groepje nieuwe medewerkers van het ministerie aan te dringen op officiële beperkingen van het aantal voorgeschreven vaccinaties. Onder deze medewerkers bevond zich volgens bronnen van CNN ook Jim O’Neill. Geen wetenschapper, maar een investeerder die door Kennedy was meegenomen naar het ministerie als staatssecretaris. Hij had al even sterke opvattingen over vaccinaties als zijn baas. In 2014 stelde hij in een toespraak voor om de keuring van nieuwe medicijnen af te schaffen, ze op de markt toe te laten en achteraf vast te stellen of ze goed werken. „Laat mensen ze maar gebruiken op eigen risico.”
Monarez wilde niet buigen voor de druk van de antivaxxers op het ministerie. Ze eiste bewijs voor de schadelijke bijwerkingen van vaccinaties voordat ze iets aan het programma zou veranderen. Daarop werd ze ontslagen. En Jim O’Neill werd aangewezen als haar vervanger. Het CDC werd toch al geplaagd door grote ontslagrondes op gezag van Kennedy, gemotiveerd door het oordeel van Project 2025: „De meest incompetente en arrogante dienst van de federale overheid.”
Lees ook
Gezondheidsminister Robert F. Kennedy breekt het vertrouwen in de medische wetenschap stap voor stap af
Na het vertrek van Monarez stapten tal van leidinggevenden op. Deze week maakte het aldus hervormde CDC bekend dat de inenting van baby’s met een hepatitis-B vaccin uit het programma wordt geschrapt.
CultuurCommission of Fine Arts afgeserveerd
De afbraak van de oostvleugel van het Witte Huis in oktober. Trump wil hier een balzaal laten bouwen.
Foto AFP
Zoom in
In zijn eerste termijn als president (2017-2021) had Donald Trump al enkele opzienbarende cultuurpolitieke stappen gezet. Zo benoemde hij de ontwerper van zijn tennispaviljoen bij het Witte Huis in de Commission of Fine Arts, de onafhankelijke toezichthouder op onder meer ontwerpen voor monumenten, overheidsgebouwen en munten.
In zijn tweede termijn is de bouwer in Trump pas echt wakker gekust. Hij heeft de oostvleugel van het Witte Huis afgebroken en laat daar een balzaal bouwen. Deze week kondigde hij op het kerstfeest in het Witte Huis aan dat een triomfboog in hoofdstad Washington „de hoogste prioriteit” moet krijgen.
Wat hij daarbij niet kan gebruiken is een onafhankelijke commissie die een professioneel-kritische blik over zijn plannen laat gaan. Daarom kregen alle zes leden van de Commission of Fine Arts eind oktober een telegram: „Uit naam van president Donald J. Trump schrijf ik om u te laten weten dat uw aanstelling als lid van de Commission of Fine Arts is beëindigd, met onmiddellijke ingang.”
Het leek het sluitstuk van een maatregel die in juli was genomen, toen Trump alle door zijn voorganger Joe Biden benoemde leden van de National Capital Planning Commission op straat zette. Ook die onafhankelijke commissie heeft een toezichthoudende rol bij nieuwbouw in de hoofdstad. Nu zitten daar alleen nog door Trump benoemde mensen in.
Het massaontslag heeft een precedent: toen Biden aantrad, ontsloeg hij ook alle leden die Trump daarvoor in de commissie had benoemd. Toen klonken er ook al protesten uit de wereld van architecten en kunsthistorici, dat Biden een onafhankelijke commissie had gepolitiseerd. Dat dit precies de bedoeling is, daar laten de woorden van een anonieme Witte-Huismedewerker in The Washington Post geen twijfel over bestaan: „We maken ons op voor de benoeming van een nieuwe reeks van leden wier opvattingen meer in lijn liggen van president Trump’s America First-beleid.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
De journalistieke principes van NRC