“Het is niet het begin van een oorlog, maar een wraakactie”, schreef de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth na de luchtaanvallen van gisteravond. Het leger zou zeker zeventig vermeende IS-doelen in Syrië hebben bestookt. Het Syrisch Observatorium voor de Mensenrechten spreekt van vijf doden.  

De bombardementen zijn een reactie op de dood van twee Amerikaanse soldaten en een tolk. De drie werden vorige week in de Syrische stad Palmyra doodgeschoten, al is het volgens CNN niet met zekerheid te stellen dat het om een IS-strijder ging. De aanslag is door niemand opgeëist.   

Publieke executies

De invloed van IS is nog maar een fractie van wat het tien jaar geleden was. Op het hoogtepunt besloeg het IS-kalifaat grote delen van Syrië en Irak. De machthebbers voerden een schrikbewind met publieke executies en keiharde straffen. 

Met olie-inkomsten en ontvoeringen verdiende de groepering miljarden dollars. Het was de periode dat vanuit delen van het Midden-Oosten bloedige aanslagen in Europa werden gepleegd, zoals in Parijs en Brussel. Naar schatting telde de terreurorganisatie vele tienduizenden strijders.   

Een internationale coalitie met steun van de Koerden dreef IS uiteindelijk terug. In 2019 maakten de Amerikanen bekend dat het laatste stukje territorium van de terreurgroep was heroverd. “Maar dat betekende niet dat ze weg zijn”, zegt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam. “Strijders zijn gevlucht en zitten ondergedoken. Maar in hun hoofden is de ideologie nog aanwezig.”  

In onderstaande video zie je de opkomst en ondergang van het IS-kalifaat:

“Op dit moment is IS volledig versplinterd”, zegt Koert Debeuf, Midden-Oostenexpert aan de Vrije Universiteit van Brussel. Contact tussen de groepen wereldwijd lijkt te zijn verdwenen, waardoor slagkracht ontbreekt. “Het is ook onduidelijk of de groep überhaupt een centrale leider heeft en waar die zit.” 

Duizenden strijders opgesloten

“IS gedijt goed op plekken waar sprake is van instabiliteit en waar de overheid geen controle heeft”, zegt Nagtzaam. Na de verdrijving van oud-dictator Assad heeft IS kunnen profiteren van een machtsvacuüm dat in Syrië ontstond. “Ze proberen met aanslagen de nieuwe president en zijn bestuur te ondermijnen”, zegt Debeuf. Geschat wordt dat er zo’n 2.500 strijders in Syrië en Irak actief zijn.  

In Koerdische kampen in Noord-Syrië zitten naar schatting 9.000 goed getrainde IS-strijders vast en een veelvoud aan familieleden. “De angst is dat zij zullen ontsnappen als de Koerden niet voldoende financiële hulp van de VS krijgen”, zegt Nagtzaam. Niet voor niets viel IS het kamp in 2022 aan, waarna honderden strijders wisten te ontkomen. 

Verslagen is de groepering dus allerminst. Vooral sinds begin dit jaar lijkt er een toename van aanslagen, voornamelijk in Syrië en delen van Afrika. “Op dit moment zijn aan IS gelieerde groepen het sterkste in de Sahel-regio”, zegt Debeuf. “Al waren jihadistische groeperingen zoals Boko Haram daar al erg machtig.”

Op bovenstaande kaart is te zien waar IS-strijders actief zijn. Om hoeveel strijders het in totaal gaat, is onduidelijk. “Meestal gaat het om slapende cellen, bijvoorbeeld in Afghanistan”, zegt Debeuf. “Je hoort er weinig meer van, maar er kan zomaar iets gebeuren.” In 2024 was die tak van IS verantwoordelijk voor de bloedige aanslagen in Moskou en Iran. 

Naast de strijders zijn er mensen die geïnspireerd worden door de ideologie. De aanslag in Australië vorige week toonde dat aan: in de auto van de vader en zoon werden twee IS-vlaggen gevonden. Zij zouden getraind zijn op de Filipijnen, waar IS al langer voet aan de grond heeft gezet. De Filipijnen ontkent dit en zegt hier geen bewijs voor te hebben gevonden.

IS-propaganda

In Nederland concludeerde de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid dat een aanslag ‘substantieel’ is. Volgens de dienst is online radicalisering onder jihadistische jongeren ‘een groeiend probleem’. De kans op een aanslag door IS in Europa lijkt ‘waarschijnlijk tijdelijk afgenomen’.

Recent heeft de Syrische regering zich aangesloten bij de internationale coalitie om IS verder te verslaan. “De verwachting is dat het aantal aanvallen op IS-doelen zal toenemen”, zegt Nagtzaam. Debeuf voegt toe: “Ik denk niet dat op korte termijn een nieuwe overheersende organisatie ontstaat. Het momentum voor IS lijkt voor nu voorbij, maar dat wil niet zeggen dat ze niet meer gewelddadig kunnen zijn.”