Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijkheid voor het aanbieden van jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning (Wmo) voor mensen die zorg nodig hebben. Maar veel gemeenten komen geld tekort en halen daarom allerlei trucs uit om de kosten niet te laten stijgen. Ondertussen zien sociaal advocaten meer wanhopige burgers die hierdoor in de knel komen.

Aanvraag voor een vriend

Michiel Jellema uit Groningen kan erover meepraten, hij probeert hulp te regelen voor een vriend met complexe psychische problemen. “Ik probeer al 6 jaar passende hulp georganiseerd te krijgen. In de afgelopen jaren zijn er achttien vrij ernstige incidenten geweest: van psychoses tot aan ongevallen en ziekenhuisopnames.”

De Groninger merkt aan alles dat de hulp maar niet op gang komt. De gemeente heeft dit soort zorg uitbesteed aan de stichting WIJ Groningen. En volgens die organisatie moet de vriend van Michiel zichzelf aanmelden voor hulp. Alleen is hij door zijn stoornis niet in staat om dat te doen. Aanvragen door Michiel worden niet geaccepteerd.

Schriftelijke uitleg

Ergens officieel aankloppen om dit probleem op te lossen, kan Michiel alleen niet. En dat komt omdat de gemeente Groningen ‘beschikkingsvrij’ werkt. Normaal reageert een gemeente schriftelijk op een aanvraag voor passende hulp: een ‘beschikking’. Sterker nog: dat is wettelijk verplicht. En als de aanvraag wordt afgewezen moet ook duidelijk worden uitgelegd waarom.

Toch zijn er zeker 25 steden en dorpen die ‘beschikkingsvrij’ werken: daar wordt niet meer op papier vastgelegd of een aanvraag wordt goedgekeurd of niet. Het gevolg is dat burgers die geen zorg krijgen juridisch niets kunnen beginnen tegen hun gemeente. Terwijl deze werkwijze dus eigenlijk tegen de wet is.

Contactverbod opgelegd

Dat gemeenten dit doen, is een groot probleem dat kwetsbare mensen treft, waarschuwt sociaal advocaat Renske Imkamp. “Zo’n beschikking is belangrijk, want daar kun je rechten aan ontlenen”, legt ze uit. Als de overheid niets vastlegt, is het volgens haar voor burgers ook niet mogelijk om met hulp van bijvoorbeeld een advocaat te controleren of de beslissing wel klopt.

Ook Michiel kreeg van de gemeente en van WIJ Groningen geen beschikking en kon dus geen juridische stappen nemen. Hij bleef ze daarop wanhopig bestoken met telefoontjes en e-mails. Hij deed meer dan duizend pogingen en het conflict escaleerde. Michiel kreeg een contactverbod, wat hij vervolgens overtrad.

Arrestatieteam op stoep

Uiteindelijk deed de gemeente aangifte tegen Michiel wegens stalking. Afgelopen zomer viel in de vroege ochtend een arrestatieteam zijn huis binnen en werd hij van zijn bed gelicht door zwaarbewapende agenten. “Ik werd op de grond geschopt, er werd een een doek over mijn hoofd gedaan en ik werd in de boeien geslagen.”

Michiel werd snel afgevoerd naar het cellencomplex, maar werd nog diezelfde dag weer vrijgelaten. Hij baalt hoe het allemaal gelopen is: “Ze hadden op allerlei manieren contact met me kunnen opnemen, maar ze zijn nooit echt het gesprek ingegaan. Dan had ik mijn pijnpunt op tafel kunnen zetten.”

Muur van bureaucratie

Dit is een extreem voorbeeld, maar sociaal advocaten zien wel degelijk vaker mensen die tot wanhoop worden gedreven omdat ze bij gemeenten en hulporganisaties tegen een muur van bureaucratie aanlopen. Advocaat Imkamp maakt zich bovendien om nóg een reden grote zorgen: ze ziet dat burgers die wel juridische basis hebben en een rechtszaak aanspannen soms hun zin krijgen.

“Dat gebeurt dan vlak voor de zitting. Dan geeft de gemeente de klager toch gelijk.” Dit klinkt misschien positief, maar het is toch zorgelijk, benadrukt ze. Hoewel de advocaat het ‘niet kan bewijzen’ lijkt het er volgens haar op dat gemeenten zo willen voorkomen dat een rechter uitspraak doet ‘die maakt dat ze hun hele werkwijze moeten aanpassen’.

Vragen aan burgemeester

Yaneth Menger van Stadspartij 100% voor Groningen vindt in ieder geval dat het niet langer zo kan doorgaan in haar stad. Ze gaat daarom in de gemeenteraad vragen stellen aan de burgemeester. “Ik neem dit heel hoog op”, zegt het raadslid in reactie op de arrestatie van Michiel. “Wie zijn er allemaal betrokken geweest bij dat besluit?”

Menger weet ook dat Michiel niet de enige Groninger is die vastloopt in het systeem. “Tot mijn treurnis herken ik dit en het komt steeds vaker naar voren”, verzucht ze. “Dit zijn verhalen waar ik tegenwoordig bijna dagelijks mee geconfronteerd word.” En daarom moet er snel actie worden ondernomen door het college, vindt het raadslid.

Gemeente gaat ermee door

De politie bevestigt aan EenVandaag dat Michiel op 8 juli thuis is aangehouden, nadat het eerder al zelf beelden van de actie op social media had gedeeld (en weer verwijderd). De politie wil niet zeggen of en waarom het noodzakelijk was om daarvoor een arrestatieteam in te zetten. Ook de gemeente Groningen wil niet inhoudelijk reageren op de zaak en beroept zich daarbij op privacywetgeving.

Over het ‘beschikkingsvrije’ werken zegt de gemeente in een reactie de discussie erover te kennen, maar geen reden te zien om ermee te stoppen. Aan deze werkwijze zitten volgens Groningen ‘veel voordelen’. De gemeente gaat verder niet in op vragen over het feit dat de weigering om beslissingen op papier te zetten tegen de wet is.