Dromenecho’s neemt ons mee naar het Brussel van het fin de siècle, tussen 1883 en 1914. Onze hoofdstad bruist: industrialisering en wetenschap hertekenen het leven, vooruitgang lijkt overal te lonken. Maar te midden van de opwinding groeit ook een gevoel van leegte. Die spanningen vormden de voedingsbodem voor kunstenaars die de wereld wilden ontdekken via poëzie, dromen en mystiek. Symbolisme en art nouveau kwamen zo tot bloei.
Maison Hannon, ooit de woning van ingenieur-fotograaf Édouard Hannon en zijn echtgenote Marie, is een totaalkunstwerk van de art nouveau, waarin architectuur, interieur en decoratie een geheel vormen. Glas-in-loodramen, mozaïekvloeren, smeedijzerwerk en meubilair ademen droomachtige elegantie. In deze ruimtes komen de symbolistische schilderijen, tekeningen en objecten tot leven. Ze lijken niet ‘te gast’ in het huis, maar teruggekeerd naar hun natuurlijke habitat.
Symbolistische kunstenaars keerden zich naar binnen, speurend naar wat ons mens-zijn vormt. Een nooit eerder getoond portret van Dante Alighieri – bekend van La divina commedia, waarvan versregels de bezoeker begeleiden – treft midscheeps. Zijn ingevallen ogen, de groeven in zijn huid, het lijkt een spiegel waarin we de dood aanschouwen. De maker, Auguste Levêque, is een van de vele namen die onterecht tussen de plooien van de canon verdwenen.
Van aarde naar kosmos
Menig werk verbeeldt de menselijke hartstochten: hun lokroep én hun valstrik. In Fernand Khnopffs De verzoeking van de heilige Antonius worstelt de kluizenaar, oog in oog met een mysterieuze vrouw, met een innerlijke strijd. De verleidsters zijn femmes fatales. Ook mannen kunnen misleiden: in een uitzonderlijk borduurwerk van Marie van der Hulst lokt Halewijn vrouwen, om hen vervolgens een kopje kleiner te maken.
Jean Delville, ‘De school van Plato’, 1905 © Collectie Atelier Symboliste, foto Vincent Everart
Hoe kunnen we deze aardse verlangens overstijgen? Niet alleen de werken, maar ook de art-nouveauwoning wijst ons de weg. De grote hal met haar slingerende trap en monumentaal fresco baadt in een gouden licht. Het leidt ons naar hogere vertrekken, die ons inzichten geven. Voor de symbolisten was zelfkennis de heilige graal, en licht de sleutel die hen erheen moest leiden. Kunstenaars als Jean Delville traden op als magiërs: ze ontvingen licht en deelden het via hun werk. Er is een lithografie te zien van Delvilles schilderij De school van Plato, waarin de Griekse filosoof naar het licht wijst, symbool van de ideeënleer.
Ook het ideale menselijke lichaam speelt een rol. De figuren zijn opvallend androgyn: voor de symbolisten weerspiegelde dat het oorspronkelijke, ongeslachtelijke mensbeeld, nog voor de val van de mensheid. Khnopffs Britomart en Acrasia, twee blikvangers, balanceren tussen zachtheid en kracht, elegantie en standvastigheid. De ene straalt kuisheid en beheersing uit, de ander genotzucht en losbandigheid, samen een symfonie van tegengestelden.
Het ultieme doel van het symbolisme is het onzichtbare zichtbaar maken, als kosmische muziek waarin alles in harmonie is. In een bas-reliëf van Victor Rousseau bespeelt een zanger een harp, of zijn het zonnestralen? En in het gracieuze beeldhouwwerk Voor de sterren lijkt een figuur samen te smelten met de kosmos. De werken nodigen ons uit om mee te zoeken naar die zogenaamde perfectie.
Aardappeleters
Laat Dromenecho’s ons alleen kennismaken met het symbolisme? Nee, op de begane grond voel je de zwaarte van het aardse. De expo opent met enkele bijzondere werken van het realisme en naturalisme, stromingen die de rauwe werkelijkheid niet ontlopen. Zoals een bronzen beeld van Constantin Meunier: twee veldwerkers ploegen onder een dreigende hemel. Het gewicht van de aarde en hun inspanning is voelbaar. Stil word je bij Léon Frédérics De avond: een familie zit zwijgend rond een bescheiden tafel. Een lamp hult hen in een mystiek licht, een eerste hint naar het symbolisme dat binnensluipt. “Waarschijnlijk is dit werk een knipoog naar Van Goghs De aardappeleters”, vertelt curator Grégory Van Aelbrouck. “Frédéric had twee jaar eerder de eerste retrospectieve van de Nederlandse meester gezien.”
Ons oog blijft hangen bij een affiche waarin symbolistische kunstenaars zich afzetten tegen deze stromingen. Het is een aankondiging van een van de Parijse Salons van de Rozenkruisers, een reeks symbolistische tentoonstellingen onder leiding van schrijver Joséphin Péladan. Het afgehakte hoofd van de reus Goliath, voorgesteld als Émile Zola, het boegbeeld van het naturalisme, katapulteert ons even terug in de vaak gruwelijke actualiteit. Dromenecho’s slaagt erin om dit, al was het maar voor even, te overstijgen.
Dromenecho’s. Het symbolisme in Brussel
Tot 19/4 in Maison Hannon, Brussel.
Reserveren sterk aangeraden.
LEES OOKMeisjestijd in mode en kunst: de beste expo’s in binnen- en buitenland