De feestdagen. Voor de een vooral een reeks met zogenaamd gezellige ‘moetjes’. Voor de ander the most magical time of the year. Voor de meeste vrouwen die ik ken vooral de periode waarin ze alle zeilen moeten bijzetten om niet volkomen overspannen het nieuwe jaar in te rollen. Het maakt nauwelijks uit of het om goede vriendinnen gaat of om werkrelaties: met moeders die ik tussen half november en eind december spreek, begint het gesprek steevast met een variant op de vraag: ‘Trek je het allemaal nog een beetje?’
Want hoe gezellig de feestdagen ook zijn, ze brengen vooral een enorme hoeveelheid regeldingen met zich mee. Dingen die gepland, gekocht, afgestemd, onthouden, geknutseld, gebakken en versierd moeten worden. En misschien ligt het aan mij, maar het lijkt alsof de hoeveelheid regeldingen rond de feestdagen de afgelopen jaren alleen maar is toegenomen.
Lees ook Stress bij ouders om kerstdiner op school: ‘Maak er geen wedstrijd van’
Niet alleen zijn er tal van tradities overgewaaid uit de Verenigde Staten die hier inmiddels enthousiast worden omarmd: van uitgedoste Halloween-vieringen op scholen en sportclubs tot ‘American style’ kerstvieringen compleet met kerstman, sokken boven de haard en een kerstboom omringt met meer cadeaus dan eronder passen.
De traditie van sinterklaas is sinds mijn jeugd veranderd van één pakjesavond en een paar schoenzetmomenten in een hele maand van sint-gerelateerde consternatie. Natuurlijk hoef je niet overal aan mee te doen, maar zelfs als je het allemaal een beetje probeert te beperken, vult de maand voor 5 december zich razendsnel met allerhande sint-gerelateerd gedoe.
Vrouwen nemen het gedoe op zich
En begrijp me niet verkeerd: gedoe is vaak leuk, gedoe is vaak enig. Maar het punt met gedoe is: het regelt zichzelf niet. En als er één ding is dat sinds mijn jeugd dan weer niet veranderd is, dan is het wel dat het buitenproportioneel vaak de vrouwen zijn die het regelen van al dat gedoe op zich nemen.
Vooruit, ik ken misschien een paar mannen die thuis een actieve hulpsint zijn, maar ze zijn toch echt sterk in de minderheid. Bovendien is het zelfs in die gevallen nog altijd vaak de vrouw die de betrokken hulpsinten aanstuurt en het mentale overzicht houdt over wat er allemaal wanneer moet gebeuren.
Floor Bakhuys Roozeboom schrijft vanaf nu regelmatig voor RTL Nieuws Lifestyle.
Het begint al weken vóór pakjesavond, met de planning die nodig is om te voorkomen dat je achter de feiten aanloopt nog voor je goed en wel begonnen bent. De intocht moet op tijd in de agenda, schoenzetmomenten worden gepland, cadeaus bedacht, besteld en ingepakt, chocoladeletters in de juiste letter en smaak veiliggesteld. Verlanglijstjes worden gemonitord, bonnetjes bewaard, retouren weggebracht, appgroepen opgetuigd voor pakjesavonden en lootjes. Ondertussen moeten kinderen geholpen worden met surprises en gedichten, pietenpakjes gewassen en schoolactiviteiten begeleidt en onthouden. Tel daar het dempen van te hoog oplopende spanning en Sinterklaasjournaal-paniek bij op.
En dan moet de aanloop naar kerst en oud en nieuw nog beginnen.
Dit hele takenpakket, dat in feite neerkomt op ‘alles moeten onthouden en overal aan moeten denken’, komt nog altijd vooral op de schouders van vrouwen terecht. Niet alleen tijdens de feestdagen, maar het hele jaar door. De feestdagen fungeren vooral als een vergrootglas: wat normaal gesproken al scheef verdeeld is, wordt in the most magical time of the year gewoonweg extra zichtbaar.
Scheve taakverdeling
Mijn eigen interesse in die scheve taakverdeling ontstond nadat ik zelf moeder werd en merkte hoe in (hetero)relaties klassieke rolpatronen vaak sluipenderwijs hun intrede doen zodra er kinderen komen. Ook wij begonnen vol ronkende gelijkheidsidealen aan het ouderschap: dit zouden we eerlijk verdelen, fifty-fifty.
Maar ondanks goede bedoelingen groeide de verdeling toch scheef. En we zijn niet de enigen bij wie het zo gaat. Zeker de helft van de stellen zou werk en zorg het liefst gelijk verdelen, slechts 9 procent slaagt hier ook daadwerkelijk in, zo blijkt uit cijfers van het CBS.
“Vergelijk je een gezin in de tropenjaren met een druk vliegveld, dan is de vrouw meestal degene boven in de verkeerstoren.”
Dit heeft niet met onwil te maken, maar met een samenleving waarin moderne gelijkheidsidealen botsen met oude rolpatronen. Vrouwen worden nog steeds vanzelfsprekend aangesproken als primaire opvoeder en ‘hoofd gezin’. Mannen worden vooral afgerekend op hun prestaties buitenshuis en in hun zorgrol nog onvoldoende ondersteund.
Moeders moeten werken, maar ook weer niet te veel. Betrokken vaderschap vinden we prachtig, zolang het ‘echte’ werk daar niet onder lijdt. Wie het ouderschap gelijkwaardig vorm wil geven, struikelt als snel over diepgewortelde aannames over mannen en vrouwen.
Manager huishouden
Een belangrijk onderdeel van die aannames is dat vrouwen automatisch de rol van manager van het huishouden krijgen toebedeeld, zeker waar het om kindgerelateerde regeldingen gaat.
Als je een gezin in de piek van hun tropenjaren zou vergelijken met een druk vliegveld, dan is de vrouw meestal degene boven in de verkeerstoren. Zij weet welke vlucht wanneer aankomt, houdt alles in de gaten, voorkomt botsingen en zorgt dat iedereen veilig van A naar B komt. Als ze haar werk goed doet, merk je er niets van. Haal je haar weg, dan knalt alles op elkaar. Dit takenpakket wordt ook wel de mental load genoemd.
Lees ook Homostellen verdelen werk en zorg beter: ‘Geen traditionele rolverdeling’
Dat die mentale last vooral door vrouwen wordt gedragen, blijkt ook uit onderzoek. Voor een studie gepubliceerd in Archives of Women’s Mental Health hebben onderzoekers 322 moeders van jonge kinderen gevraagd wie binnen hun gezin verantwoordelijk is voor dertig gebruikelijke huishoudelijke taken, waarbij onderscheid werd gemaakt tussen cognitieve en fysieke taken. Voor de fysieke taken was de verdeling 64 procent voor moeders en 36 procent voor hun partners. Voor mentale huishoudelijke talen liep dit verschil op tot 73 procent (vrouwen) versus 27 procent (mannen).
Bij een recent onderzoek van de Universiteit van Bath en de Universiteit van Melbourne kwam het percentage mentale taken van vrouwen neer op maar liefst 71 procent.
Mentale last in verhouding?
Wanneer het gaat over dit verschil in mentale belasting, wordt nog weleens het argument aangevoerd dat dit logisch is omdat mannen vaak ook meer uren (betaald) werken. Toch is dit niet het hele verhaal. Zo bleek in 2023 al uit een factsheet van kennisintituut Atria dat ook bij stellen waar beide partners voltijd werken, de vrouw vaker hoofdverantwoordelijk is voor het huishouden en de zorg voor kinderen.
Maar ook in gezinnen waar de ene partner fulltime werkt en de andere partner parttime, blijft het belangrijk om na te gaan of verdeling van de mentale last binnen een gezin wel in verhouding is. Je kunt een of twee dagen meer betaald werken niet simpelweg wegstrepen tegen het volledig verantwoordelijk zijn voor het runnen van een huishouden en de zorg voor opgroeiende kinderen.
Lees ook Voor gezinnen piekt de kerststress: ‘Je loopt als ouder op je tandvlees’
In het geval van mij en mijn vriend, werkten we allebei evenveel en toch groeide de taakverdeling al snel scheef. Hoe scheef precies, werd pas echt zichtbaar toen we samen aan de slag gingen met het Fair Play-kaartspel van de Amerikaanse auteur en taakverdelingsexpert Eve Rodsky. Het spel is ontworpen om alle taken die nodig zijn om een huishouden draaiende te houden letterlijk op tafel te leggen. Het spel maakt niet alleen zichtbaar welke taken er eigenlijk allemaal zijn, het laat ook heel helder zien of de stapel van de ene partner veel hoger is dan de ander. Een kracht van het spel is dat álle soorten taken worden benoemd. Ook taken die vaak onzichtbaar blijven.
Traktaties, surprises, kerstversiering, schoencadeautjes
Dus niet alleen koken, schoonmaken, financiën en huisonderhoud krijgen een kaartje, maar ook zorgtaken zoals haren kammen, tassen inpakken en kledingmaten bijhouden. En ook sociale verantwoordelijkheden: verjaardagen onthouden, appgroepen beheren, familiecontact onderhouden, bedankjes sturen.
En dan is er nog een categorie die Rodsky ‘magic’ noemt: wie zorgt ervoor dat iedereen zich geliefd en gezien voelt? Dat speciale momenten ook daadwerkelijk speciaal zijn? Wie regelt de traktaties, de surprises, de kerstversiering, de schoencadeautjes? Wie zorgt dat de ‘gekke kersttrui’ is gewassen op ‘gekke kerstruiendag’ op school?
Kortom: wie is thuis chef magie?
Lees ook Het huishouden: de meest voorkomende oorzaak van ruzie in relaties
Voordat mijn vriend en ik het spel gingen spelen, dachten we wel zo’n beetje te weten wie ongeveer wat deed. Maar toen we het daadwerkelijk gingen spelen, kwamen we toch voor verrassingen te staan. Zo bleek dat we de praktische taken wel enigszins gelijk verdeeld hadden, maar dat alle kaartjes die met minder praktische zaken te maken hadden, zoals het managen van emoties, het onderhouden van sociale contacten en het creëren van bijzondere herinneringen, zonder uitzondering bij mij lagen. Ik was ceo of magic, zoveel was duidelijk.
En precies daar wringt het vaak tijdens de feestdagen. Want wie thuis verantwoordelijk is voor magie, krijgt het in deze periode extra druk. Magie ontstaat namelijk niet vanzelf. Het is het resultaat van een grote hoeveelheid onzichtbaar werk dat nog altijd vooral door vrouwen wordt verricht, ook als beide partners werken.
In interviews wijst Rodsky erop dat de feestdagen bestaande spanningen rondom taakverdeling vaak vergroten, juist omdat die verdeling zelden bewust wordt besproken. In plaats daarvan vallen stellen terug op ingesleten aannames.
Het relationele werk
Een van die aannames is dat vrouwen thuis de ‘natuurlijke’ zorgers en verbinders zouden zijn. Daardoor krijgen ze naast de magie ook vaak het pakket ‘sociale smering’ op hun bord, ook wel kin keeping genoemd: het onderhouden van de banden met naasten. Dat gaat niet alleen over appjes en uitnodigingen, maar ook over het voorkomen en sussen van conflicten, het managen van stemmingen en het afstemmen van activiteiten op de leeftijden en dutjes van de aanwezige kinderen.
Waar magie nog enigszins zichtbaar is (een mooi versierde tafel kan vaak nog wel op een complimentje rekenen) blijft dit relationele werk vrijwel volledig onzichtbaar én ondergewaardeerd.
“Uit onderzoek blijkt dat koppels die de taakverdeling thuis als eerlijk ervaren, tevredener zijn met hun relatie en hun seksleven.”
En vooral dat laatste is belangrijk, want een taakverdeling hoeft niet per se precies 50-50 te zijn om toch gelijkwaardig aan te voelen. Om het kaartspel van Eve Rodsky weer als voorbeeld te nemen: aan het eind van het spel hoeven de stapels die beide partners voor hun neus hebben niet precies even hoog te zijn.
Als beide partners zich maar bewust zijn van alle taken die er verdeeld moeten worden en als beide partners het maar eens zijn met de manier waarop ze zijn verdeeld. Het goede nieuws: wanneer partners hierin tot een evenwicht komen waarbinnen beide partners zich gezien en gewaardeerd voelen, profiteert het hele gezin hiervan.
Ongelijkheid buitenshuis
Allereerst is het beter voor de partner die normaal gesproken het leeuwendeel van de mentale last draagt. Want de personen die het leeuwendeel van de mentale last dragen, hebben meer kans op stress, somberheid, ontevredenheid over hun relatie en burn-out.
Lees ook ‘Mama is moe’: wat zeg je tegen je kind als je een burn-out hebt?
De scheve taakverdeling thuis houdt bovendien ongelijkheid buitenshuis in stand. Vrouwen noemen zorgtaken vaker als reden om minder te gaan werken dan mannen. Ze kiezen vaker voor deeltijd of flexibele banen en schroeven vaker hun werkuren terug, waardoor ze minder gemakkelijk stappen maken in hun carrière.
Niet alleen taken splitten, ook delen
Maar ook de andere gezinsleden hebben er iets bij te winnen. Uit onderzoek blijkt dat koppels die de taakverdeling thuis als eerlijk ervaren, tevredener zijn met hun relatie en hun seksleven. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Niet de exacte verdeling is daarbij doorslaggevend, maar het gevoel van gelijkwaardigheid.
Wel is het hierbij belangrijk dat stellen taken niet alleen splitten, maar ook daadwerkelijk delen zo ontdekte universitair hoofddocent Daniel Carlson van de University of Utah. Bij splitten spreek je met je partner af: ik doe dit en jij doet dat, waardoor er een strikte afscheiding tussen de taken van de ene partner en de ander ontstaat. Een taak delen doe je door de taak ofwel gezamenlijk uit te voeren (bijvoorbeeld door de kinderen samen naar bed te brengen) ofwel door de taak om beurten uit te voeren (bijvoorbeeld door om beurten te kinderen naar school te brengen).
Wanneer koppels de taken alleen maar splitten, kan er alsnog frictie ontstaan doordat de ene taak bijvoorbeeld minder plezierig is dan de andere. Of doordat beide partners het gevoel hebben dat de ander niet begrijpt hoeveel er bij ‘hun’ taak komt kijken. Ook kan het splitten van taken het gevoel langs elkaar heen te leven in de hand werken.
Lees ook Maaike verwachtte vrijheid na haar scheiding, maar ‘hij leeft als ’n koning, ik ben totaal uitgeput’
Wanneer partners een aantal taken daadwerkelijk samen delen draagt dit juist bij aan een gevoel van verbondenheid en wederzijds begrip, omdat beide partners ervaren hoe het is om die taak uit te voeren. Bovendien vraagt het delen van taken om onderlinge afstemming en communicatie, wat het gevoel van verbondenheid en ‘samenzijn’ tussen koppels kan vergroten.
Kerstwens voor alle ouders
Dit laatste kunnen mijn vriend en ik inmiddels uit eigen ervaring beamen: je beleeft de feestdagen nu eenmaal anders als je allebei een keer hebt ervaren hoeveel werk het is om al het sint-gedoe in goede banen te leiden en als je allebei een keer op de dag van het schoolkerstdiner met twee klooiende kleuters in een met poedersuiker besneeuwde keuken hebt gestaan. En als je een keer samen de trots ervaart van net niet zwartgeblakerde kerstkoekjes, is de gedeelde voldoening des te groter.
Dus mijn kerstwens voor alle ouders die er ook volgend jaar weer samen wat van moeten maken: gooi die taakverdeling rond de feestdagen eens open op tafel. Kom samen tot een plan waar je beiden achter staat. Zorg dat er in elk geval een paar taken zijn die je werkelijk samen deelt.
En misschien nog wel het belangrijkste: hef aan het einde van het jaar het glas op wat je toch maar weer met elkaar hebt klaargespeeld; samen liefhebben, samen leiden en vooruit: samen (een beetje) lijden. Daar draait het tijdens die hele feestdagen toch maar om.
Van Floor Bakhuys Roozeboom verscheen eerder dit jaar het boek ‘Daar ben jij nu eenmaal beter in’.
Klik hier voor meer Lifestyle