Tom Mullaney dacht niet dat hij de legendarische MingKwai ooit zou zien. De professor in de Chinese technologische geschiedenis aan de Universiteit van Stanford in Californië, die al jaren Aziatische typemachines verzamelt en er zelfs een boek over schreef, ging ervan uit dat het enige gebouwde prototype verloren was gegaan.
Maar legendarisch was hij, zegt Mullaney. „Als ik het aan mijn studenten uitleg, vraag ik ze altijd om zich een toetsenbord voor te stellen met maar één toets, waarmee je in recordtempo Engels kunt schrijven. Dat is in feite de MingKwai. Die heeft zo’n zeventig toetsen, maar kan daarmee negentigduizend Chinese karakters vormen.”
Het Chinees kent tienduizenden karakters. Hoewel je in het dagelijks leven aan zo’n drieduizend genoeg hebt, maakt dat grote aantal het moeilijk om schrijfmachines te ontwikkelen waarmee het net zo eenvoudig te typen is als in talen die het Latijnse schrift gebruiken.
Computers en smartphones lossen dat probleem tegenwoordig op met een softwarematig toetsenbord: je typt het gezochte woord in pinyin — een in de jaren vijftig ontwikkeld systeem voor de transcriptie van Chinees naar Latijns schrift — en kan dan de juiste karakters kiezen uit een lijst. Míng kuài wordt zo 明快
Lees ook
Chinees schrift voor dummies
De MingKwai-schrijfmachine deed iets vergelijkbaars: wie twee toetsen aanslaat die elk een onderdeel van een karakter vertegenwoordigen, ziet op een glasplaatje de projectie van acht mogelijk corresponderende karakters, die dan met een cijfertoets kunnen worden gekozen.
In het gevaarte huisden zes sets van elk zes cilinders, die op basis van de gebruikte toetsaanslagen in de juiste positie werden gebracht. Elk daarvan had acht zijden met 29 karakters, zodat in totaal 8.352 karakters geschreven konden worden. Door de toevoeging van losse ‘radicalen’ — vaste bouwstenen van Chinese karakters — zijn in totaal meer dan negentigduizend combinaties mogelijk.
Verre voorouder van de MacBook
Los van dat technische wonder heeft de MingKwai volgens Mullaney een diepere, historische betekenis. „Tot aan de negentiende eeuw kon je niet echt zeggen dat het Chinese schrift een probleem vormde. Het eerste gedrukte boek was Chinees, losse letterdruk werd er uitgevonden. Je kon in China en Japan een boek kopen voor de prijs van een kom bamisoep, toen je er in Europa nog een hypotheek voor moest afsluiten.”
Maar de uitvinding van de telegrafie veranderde alles, legt Mullaney uit: „Oorlogsvoering, handel, enzovoorts. Maar de keerzijde is dat je Chinees schrift moet omzetten in het heel beperkte systeem dat Morse-code is. Je kreeg een nieuw apparaat, het toetsenbord, dat de verbinding vormt tussen mens en machine, en dat maar beperkte fysieke ruimte biedt.”
Westerse fabrikanten van schijfmachines als Remington, Olivetti en IBM probeerden allemaal de Chinese markt te betreden, maar dat lukte niet met het westerse toetsenbord als basis. Dus bouwden ze alternatieve apparaten, grote onhandige dingen, waardoor er een soort parallel technologisch universum ontstond.
De MingKwai bracht het Chinese schrift terug naar de technologische mainstream. Hoewel het apparaat nooit in productie is genomen, is het de conceptuele voorloper van alle moderne invoermethoden voor niet-westerse talen, zegt Mullaney. „Als iemand Chinees typt op een Macbook Pro, gebruikt hij die op een manier die Apple-oprichters Steve Wozniak en Steve Jobs nooit hadden voorzien. Het maakt de MingKwai in feite een verre voorouder van de Chinese IT-reuzen ter waarde van miljarden dollars die we vandaag de dag hebben.”
Chinese burgeroorlog
De MingKwai werd bedacht door Lin Yutang (1895-1976), een Chinese schrijver, linguïst en uitvinder die naar Amerika was verhuisd. Hij geeft het apparaat ook zijn naam, die zoiets betekent als ‘helder en snel’, en laat een prototype bouwen van het geld dat hij door zijn succesvolle schrijverscarrière heeft kunnen sparen. Maar Lin is geen ingenieur: om zijn uitvinding op de markt te brengen, heeft hij een fabrikant nodig die de schrijfmachine op grote schaal kon bouwen.
Lin heeft de tijd niet mee. Hij presenteert zijn MingKwai in 1947, terwijl nationalisten en communisten in China een burgeroorlog uitvechten. „In 1948 krijgen de communisten de overhand, begin 1949 is het voorbij. En bedrijven houden niet van dat soort , vertelt Mullaney. Lin wordt aan het lijntje gehouden, en gaat uiteindelijk failliet. Al zijn spaargeld zit in het project.
De Chinese schrijver en linguïst Lin Yutang met zijn schrijfmachine, de MingKwai, die negentigduizend Chinese karakters kon vormen, circa 1941.
Foto Getty Images
Zoom in
Het enige ooit gebouwde prototype blijft in het bezit van Mergenthaler Linotype, een fabrikant van zet- en drukmachines, en bij een verhuizing raakt de MingKwai uit zicht. Als de dochter van Lin bij het bedrijf naar de machine informeert, krijgt ze te horen dat die is weggegooid. Het enige dat restte, was de patentaanvraag.
„Ik was ervan overtuigd dat de MingKwai ergens op een vuilnisbelt was geëindigd”, zegt Mullaney, die gefascineerd raakte door Chinese typemachines toen hij stuitte op Chinese karakters waarvan niemand meer de uitspraak of betekenis kent doordat ze in onbruik zijn geraakt. „Ik ging me afvragen: welke karakters zitten er in losse zetletters, welke staan er op een Chinese typemachine? En toen realiseerde ik me dat ik nog nooit een Chinese typemachine had gezien.”
Ontplofte telefoon
Maar Jennifer Felix uit Massapequa, een klein stadje op Long Island, zo’n anderhalf uur rijden van New York, had de unieke schrijfmachine zonder het te weten al jaren in bezit. „Mijn vader is in 2020 overleden in Arizona. We hebben toen een hoop spullen naar New York gebracht en in een opslag bewaard”, vertelt ze via een videoverbinding. „Daar betaalden we al die tijd 80 dollar per maand voor, dus ik vond het tijd om het eens uit te zoeken.”
Haar man haalde de opslag leeg en bracht alle dozen naar hun huis. „Toen ik thuiskwam vroeg ik: wat zit er in die doos?” vertelt Felix. Een typemachine, antwoordde haar man, die de inhoud niet uitgebreid had bekeken. „Maar toen ik ‘m openmaakte, bleek het een Chinese schrijfmachine te zijn.”
Felix weet niet precies hoe de MingKwai in het bezit van haar familie is gekomen, maar Tom Mullaney achterhaalde later dat haar grootvader bij Mergenthaler Linotype had gewerkt. Kennelijk heeft hij de machine meegenomen toen het bedrijf ervan af wilde. „Misschien dacht mijn opa dat het geld kon opbrengen, of misschien — en dat hoop ik — heeft hij er zelf aan meegewerkt. Hij was een ingenieur, er stonden allerlei grote apparaten in zijn kelder. Hij bouwde zelf werkende stoommachines.”
Felix’ echtgenoot postte een paar foto’s van de machine op Facebook, in een groep van typemachinehobbyisten. Al snel ontplofte zijn telefoon door de vele reacties. Veel mensen noemden de naam van Tom Mullaney, die zich niet veel later zelf meldde in een privébericht om te vertellen hoe bijzonder hun vondst was.
De MingKwai is verhuisd naar de universiteit van Stanford, in Californië, waar het apparaat verder wordt onderzocht.
Foto Elisabeth von Boch/Stanford University
Zoom in
„Mijn telefoon begon plotseling te trillen. Ik kreeg berichten van al mijn sociale media”, zegt Mullaney, die een Google Alert had ingesteld voor de zoekterm ‘Chinese typemachine’. „Ik las de teksten, ik zag de foto’s, en binnen een milliseconde wist ik: dit is ’m. Het was heel verwarrend, alsof een overleden familielid ineens voor je deur staat.”
Mijn grootste angst was dat de MingKwai in het zomerhuis van een olietycoon zou belanden, die er martini’s op zou zetten
Tom Mullaney
professor Chinese technologische geschiedenis
„Mijn grootste angst was dat de vinders de MingKwai op eBay zouden zetten, of zouden laten veilen bij Sotheby’s. Dat het ergens in het zomerhuis van een olietycoon zou belanden, die er martini’s op zou zetten.” Mullaney kwam met het echtpaar Felix in contact. „Ik zei: het is natuurlijk jullie beslissing, maar geef me de kans te vertellen wat ik over de MingKwai weet. En ik gaf ze een lijst met zes plekken die goed voor de machine zouden kunnen zorgen.” Ook Stanford stond daarop — het instituut waaraan Mullaney is verbonden beschikt over een grote collectie Oost-Aziatische IT-apparatuur.
Werkende replica
Het stel besloot de MingKwai aan Stanford te verkopen, dat het geld daarvoor dankzij een particuliere donatie bijeen kon brengen. Dat was geen moeilijke beslissing, vertelt Felix. „We hadden hem kunnen laten veilen, maar we wilden niet dat hij bij iemand thuis zou komen te staan, en uiteindelijk misschien weer verloren zou raken.”
De MingKwai bleek, na decennia in een afgesloten kist, in uitstekende staat. Er worden nu scans van de machine gemaakt „met een industriële scanner, die SpaceX gebruikt om raketten te bestuderen”, zegt Mullaney. Zo moet de precieze werking duidelijk worden. „We willen een exacte replica bouwen, want we kennen wel de principes, maar eigenlijk weten we niet precies hoe het mechaniek werkt. En er is er maar één van, we kunnen hem niet uit elkaar halen en uitproberen.”
„Pas als een werkende kopie van de MingKwai is gebouwd, kunnen we aan de hand daarvan het origineel misschien weer tot leven wekken. Maar tot die tijd: misschien druk je op een toets en blijft die steken en dan is het game over.” Mullaney kan niet wachten. „Je hebt geen idee hoe graag ik ‘m zou aanzetten.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
De journalistieke principes van NRC