Karl Schlögel niedawno odwiedził Lwów, a doświadczenia z tego pobytu wywarły na nim niezapomniane wrażenie. W rozmowie z DW w swoim berlińskim mieszkaniu opowiadał o syrenach alarmowych i godzinach spędzonych w schronie. Do tych, którzy chcieliby zignorować konflikt, historyk zaapelował: „Niech tam pojadą. Niech zobaczą, co oznacza brak zdolności Europy do ochrony ukraińskich miast przed codziennymi i nocnymi atakami”.

  • Kim jest Karl Schlögel?
  • Kiedy zostanie wręczona Pokojowa Nagroda Niemieckich Księgarzy?
  • Jakie są kluczowe publikacje Karla Schlögla?
  • Jakie jest przesłanie Karla Schlögla dotyczące Ukrainy?

Historyk najpierw zareagował chwilową irytacją z powodu dyskusji, jaka wywiązała się wokół niego w związku z przyznaniem mu Pokojowej Nagrody Niemieckich Księgarzy. Pojawiły się wątpliwości czy osoba, która opowiada się za militarnym wsparciem dla Ukrainy, na taką nagrodę zasługuje. Następnie przyjął ton refleksyjny, mówiąc: „Widać nadchodzący podział, który przebiegnie przez Europę”. Chodzi o spór o to, jak długo Zachód będzie wspierał Ukraińców w walce z rosyjskim agresorem.

Wybitny znawca Europy Wschodniej

Karl Schlögel, uznawany za jednego z najwybitniejszych badaczy Europy Wschodniej, od lat przestrzegał przed agresywną polityką ekspansji Putina. Wielokrotnie przypominał, że bez wolnej Ukrainy nie będzie wolnej Europy. Jury przyznające Pokojową Nagrodę Niemieckich Księgarzy 2025 uhonorowało go zarówno za to przesłanie, jak i za jego dorobek naukowy dotyczący historii kultury i przemian społecznych Europy Wschodniej.

Zainteresowanie Schlögla regionem trwa nieprzerwanie od dziesięcioleci. Jako uczeń po raz pierwszy odwiedził Związek Radziecki w 1966 r., a w 1968 był świadkiem Praskiej Wiosny. Ta fascynacja Wschodem nigdy nie opuściła historyka.

Doktorat poświęcił robotniczym buntom w ZSRR po śmierci Stalina, a kolejne lata spędzał w Moskwie i Leningradzie, poznając kraj od środka. W 1984 r. wydał swoją pierwszą książkę: „Czytanie Moskwy” („Moskau lesen”) — reporterską podróż po mieście, które stało się dla niego symbolem przemian i sprzeczności sowieckiego świata.

To właśnie wtedy Karl Schlögel wypracował swój charakterystyczny styl, w którym łączy naukową precyzję z wrażliwością wędrowca po historii. Zyskał przydomek „forschender Flaneur”, czyli badacz, który odkrywa przeszłość, spacerując jej śladami. Bo, jak sam powtarza, historia ożywa dopiero tam, gdzie można jej dotknąć, w miejscach i w kontaktach z ludźmi, a nie w zakurzonych archiwach.

Wśród kluczowych publikacji Karla Schlögla znajdują się cztery pozycje: „Terror und Traum: Moskau 1937” — monumentalna analiza stalinowskiego terroru, „Entscheidung in Kiew” — będąca refleksją nad znaczeniem Ukrainy dla przyszłości Europy, „Das sowjetische Jahrhundert” — syntetyczne ujęcie doświadczenia XX w., oraz „American Matrix” — przenikliwa diagnoza współczesnego świata.

Od 1990 r. Karl Schlögel związany był z Uniwersytetem w Konstancji, a od 1995 — z Europejskim Uniwersytetem Viadrina we Frankfurcie nad Odrą jako profesor historii Europy Wschodniej, gdzie pracował do emerytury w 2013 r.

Nieprzewidywalny Putin

Moskwa, Związek Radziecki, Rosja — to tematyka, którą Karl Schlögel zajmuje się przez całe życie. Krótko przed 2014 r., przed aneksją Krymu przez Putina Schlögel udał się do Ukrainy, aby osobiście zapoznać się z sytuacją. O Putinie napisał wówczas: „W jego przypadku trzeba być przygotowanym na wszystko”.

Jego zdaniem sytuacja ta nie uległa zmianie do dziś. Ciągłe prowokacje, przeloty dronów nad terytorium NATO: dla Schlögela są one kontynuacją polityki eskalacji Putina, demonstracją siły, za którą nie musi się on obawiać żadnych konsekwencji.

W rozmowie z DW historyk wstrzymał się od przewidywań i odrzucił wizję Rosji skazanej na wieczny autorytaryzm. — W każdej chwili mogą zdarzyć się rzeczy, których nie potrafimy przewidzieć. Fakty okazały się inne niż przewidywali eksperci. Błyskawiczna wojna Putina przecież też się nie powiodła — powiedział historyk, podkreślając nieprzewidywalność polityki rosyjskiej.

Karl Schlögel wskazuje przy tym na fundamentalny problem: jak Rosja wyjdzie z pułapki swojego imperialnego dziedzictwa? Co pozostaje po upadku imperium? Podobna niepewność, jego zdaniem, dotyczy USA, zwłaszcza w okresie prezydentury Trumpa; fazy niepewności i przedefiniowywania roli na świecie. — Nie sądzę, że to koniec Ameryki, ale czasy, w których USA kształtowały kulturę i przyciągały światową uwagę, już minęły — uważa historyk.

Trwać przy Ukrainie — mimo wątpliwości i presji

Karl Schlögel uważa, że Ukraińcy nie powinni polegać na Trumpie. Podczas swojej wizyty we Lwowie był pod ogromnym wrażeniem determinacji tamtejszych mieszkańców, którzy chcą przede wszystkim pokazać, że nie ugną się przed agresorem.

W swoim przemówieniu podczas ceremonii wręczenia nagrody Karl Schlögel pragnie ponownie podkreślić, że opowiada się za obroną wolnej i niezależnej Ukrainy. Chce również wyrazić nadzieję, że świat pozostanie wierny sprawie Ukraińców nawet w czasach zmęczenia i wyczerpania licznymi innymi konfliktami.

Nagroda Pokojowa Niemieckich Księgarzy przyznawana jest co roku „osobie, która w wybitny sposób przyczyniła się do realizacji idei pokoju, przede wszystkim poprzez swoją działalność w dziedzinie literatury, nauki i sztuki”. Nagroda dotowana sumą 25 000 euro zostanie wręczona 19 października w kościele św. Pawła po zakończeniu Targów Książki we Frankfurcie.

Wśród laureatów z poprzednich lat znaleźli się między innymi amerykańsko-polska dziennikarka i historyczka Anne Applebaum, brytyjsko-indyjski pisarz Salman Rushdie oraz ukraiński autor Serhij Żadan.